Ford, savaşın her iki tarafına da cephane, askeri araç üretir ve büyük kârlar elde eder. Ancak Henry Ford başta olmak üzere Ford Motor Company yöneticileri savaştaki suçlarından dolayı hiçbir zaman yargılanmadılar
30 Temmuz 1938’de Almanya’nın Detroit Konsolos Yardımcısı Fritz Hailer ile Almanya’nın Cleveland Konsolosu Karl Kapp, Henry Ford’a “Alman Kartalı Nişanı” verirken.
Henry Ford 1891 yılında, henüz 28 yaşında iken Edison aydınlatma şirketinde şef mühendis olur. Girişimcidir ve 1899 yılında Edison’ın şirketinden istifa eder. Dört yıl içinde iki kez otomobil şirketi kurar ve başarısız olur. 1903 yılında ise bugün hala dünyanın en büyükleri arasında yer alan Ford Motor Company’i (FMC) kurar.
Ford, 1908 yılında Model T’yi piyasaya sürer. 1910 yılında da FMC, Michigan’da dev bir fabrika kurar.
1913 yılında “Fordist üretim” başlar. Bu üretim şeklinde işçiler sabit durur ve hareket halindeki bir üretim bandında aracın montajı yapılır. Bandın sonunda araç kullanıma hazır olarak çıkar. Aslında bu yöntem, üretimde büyük bir devrimdir. İşçi sömürüsü had safhadadır ve maliyetler düşmüş, kârlılık artmıştır.[1]
1918 yılına gelindiğinde ABD’deki araçların yarısı Model T’dir.
1918 yılında Ford, The Dearborn Independent isimli haftalık gazeteyi satın alır. 1920-1927 arasında yayınlanan gazete ABD’deki tüm Ford bayileri aracılığı ile müşterilerine dağıtılıyordu. Ford’un dini bağnazlığı ve ırkçı görüşleri bu gazetenin 900 binlere ulaşan tirajı ile birçok kişiye ulaşıyordu.
Bu gazetede Henry Ford’un yazıları da yayımlanıyordu. Daha sonra bu yazılar Henry Ford’un “Uluslararası Yahudi: Dünyanın Sorunu” (The International Jew: The World’s Problem) adlı dört ciltlik ırkçı kitabında bir araya getirildi. Kitabın ilk cildi 1920, ikinci ve üçüncü ciltler 1921, son cildi ise 1922 yılında yayınlandı. 1927 yılına gelindiğinde kitaptan 90 bin kopya satılmıştır.
1931-1940 arasında Nazi Gençliği liderliği yapmış Baldur von Schirach’un, savaş sonrasında Nürnberg Mahkemeleri’nde yargılanırken verdiği ifadesinde 1920’lerde hem Ford’un görüşlerinden hem de 31. ABD başkanı Herbert Hoover’den çok etkilendiklerini belirtir. Baldur von Schirach’un ifadesi şöyledir:
“Beni ve arkadaşlarımı Ford’un ‘The International Jew’ isimli anti-semitik, Yahudi karşıtı kitabı etkiledi. Bu kitabı okudum ve Yahudi karşıtı oldum. O tarihte ben ve arkadaşlarımı bu kitap çok fazla etkiledi çünkü bizim gözümüzde Henry Ford başarının temsilcisiydi. İlerici sosyal politikaların temsilcisi idi.”
30 Temmuz 1938’de, 75. yaş gününde Henry Ford’a, Alman diplomatları tarafından Dearborn’daki fabrikada “Alman Kartalı Nişanı” verildi.
Aslında bu madalya, daha önce diğer ülkelerdeki Nazi müttefiklerine de verilmişti. Mussolini 1937 Haziran ayında bu madalyayı ilk alan kişi olmuştur.
Bu nişan “Büyük Haç” (Grand Cross) ve “Yıldızlı Haç” (Cross with Star) gibi 6 ayrı seviyede veriliyordu. 1939 sonuna kadar toplamda 4177 sivile, 5718 askere verildi.
“Büyük Haç” ise sadece 16 kişiye verilmiş. İtalya Dışişleri Bakanı Galeazzo Ciano, General Franco, Japonya’nın Berlin Büyükelçisi Oshima gibi isimler almış.
İkinci sınıf “Yıldızlı Haç” IBM CEO’su Thomas Watson’a 1937 yılında Berlin ziyareti sırasında verildi. Ayrıca General Motors (GM) denizaşırı operasyonlar müdürü James D. Mooney’e 1938 yılında verildi. 1937-1940 yılları arasında toplamda 22 Amerikan vatandaşına bu madalyadan verildi.
Ford’un genel sekreteri ve arkadaşı Ernst Liebold, Fritz Hailer gibi isimlerdir bunlar.
Ancak sadece 16 kişiye verilen “Büyük Haç” nişanını alanlardan biri de Henry Ford idi.
Ford Motor Company Almanya pazarına 1924 yılında Berlin’e açtığı satış ofisi ile 1000 adet traktör ithal ederek girer.
Berlin’de Model T araçlarının montajına başlar. 1926 yılında 1177 araç, 1927 yılında 2594 araç üretir. 1928 yılında ise Almanya’da Model A araçlarını üretir.
1928 yılında Ford’un ABD’deki rakibi GM Opel’i satın alınca, Ford da Hamburg’da yıllık 250 bin otomobil üretim kapasiteli büyük bir fabrika kurmaya karar verir. Şirket 1939 yılında yeniden yapılanır ve adını Ford-Werke olarak değiştirir. Bu değişim sayesinde savaş süresince Nazi ordusu için çok kritik roller üstlenir.
1942 yılına kadar Taunus modelini üretmeyi sürdürür. 1942 yılından itibaren Nazi ordusu için kamyon üretimine başlar. Savaştan sonra, 1948 yılında Taunus otomobil üretimine yeniden başlar. Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere Ford fabrikaları savaş süresince Alman ordusuna önemli sayılarda kamyon üretir.
Ford-Werke’nin 1932-1945 arasında Almanya’daki faaliyetleri | ||||
Yıl | Otomobil | 3 tonluk kamyon | Büyük askeri kamyon | İşçi/çalışan sayısı |
1932 |
2214 |
867 |
– |
– |
1933 |
3795 |
1161 |
– |
– |
1934 |
7638 |
2097 |
1764 |
1139 |
1935 |
8126 |
4210 | 7053 |
1707 |
1936 |
13029 |
7763 | 7284 |
2297 |
1937 |
22039 |
9681 | 12739 |
3383 |
1938 |
23969 | 12145 | 22792 |
4262 |
1939 |
17374 | 17886 | 32558 |
3847 |
1940 |
4735 | 13423 | 63296 |
3871 |
1941 |
927 |
15361 | 62400 |
3476 |
1942 |
41 |
14591 | 81279 |
4182 |
1943 |
0 |
23472 | 109085 |
4986 |
1944 |
0 |
19015 | – |
5472 |
1945 |
0 |
3100 | – |
2600 |
Kaynak: Ford-Werke raporu, “Working for the Enemy: Ford, General Motors, and Forced Labor in Germany”
Herkesin alabileceği ve 1000 Reichsmark (RM) altında bir otomobil projesi olan Volkswagen (Halk arabası), Hitler’in en önemli propaganda araçlarından birisiydi.
Hitler’in ekonomi danışmanı Wilhelm Keppler Volkswagen projesinin başına geçer.
Ancak Alman otomotiv endüstrisi bu işe girmekte gönülsüzdür.
Keppler, Almanya’da faaliyet gösteren ABD’li iki otomobil şirketi olan Ford Motor Company ve General Motors/Opel’den bu konuda destek ister.
Ford’un Volkswagen projesinde yer alması için Detroit ve Berlin arasındaki görüşmeleri Alman İmparatoru II. Wilhelm’in torunu Prusya Prensi Louis Ferdinand koordine eder.
Prens gençken Michigan ve Arjantin Ford fabrikalarında çalışmış ve Henry Ford’un hamiliğindedir.
Henry Ford, sürgündeki eski Alman imparatorunun ailesi ile de yakın ilişki içindedir.
Ferdinand, Ford’un bağnaz modernizminden, Volkswagen projesinden büyülendiği için onun Almanya’da bu işi yapmasını çok ister.
Hamburg’a Ford-Volkswagen fabrikası kurulması için Henry Ford, Ferdinand ve Ford’un üretim müdürü Sorensen gider ve incelemelerde bulunurlar.
Ancak Volkswagen projesi Ford’un üretim müdürü Sorensen’i ikna etmez. Ve Prens Ferdinand’ın lobi çalışmaları işe yaramaz. Ferdinand bu olaydan sonra Henry Ford ve firmaya mesafe koyar.
Aslında Volkswagen projesinin rol modeli Ford’un Dearborn fabrikası ve Model T aracı idi.
Volkswagen fabrikası Ford’un ABD’deki River Rouge fabrikasından modellenmiştir.
Fabrika taslak çizimlerini, Ford enerji üretimindeki şef mühendis Fritz Kuntze yapmıştı. Fritz Kuntze 1920’lerde Almanya’dan ABD’ye giden, 1937 yılında ise Volkswagen projesi için ülkesine geri dönen Alman kökenli Amerikan vatandaşıdır.
Naziler, Alman kökenli Amerikan kalifiye işçi ve mühendisleri Almanya’ya getiren bir kampanya yürütürler.[2]
Hitler, Ford ve üst düzey Amerikan motorizasyonunu 1930’lardaki uluslararası otomobil fuarlarındaki konuşmalarında sık sık över.
Ford’un 1920’lerde Hitler’in Nazi Partisi’ne finansal olarak destek verdiği söylentisi olmasına rağmen bu konu delillerle desteklenmemektedir.
Ancak Ford Motor Company’nin genel sekreteri ve Henry Ford’un yakın arkadaşı Alman kökenli bir Amerikan olan Ernst Liebold başından itibaren Nazilere sempati duymuştur.
Hem ABD içinde hem de Almanya’da birçok Nazi bağlantısı vardır. Nazilerin yayın organı “Halkın Gözcüsü” (Völkischer Beobachter) abonesidir. 7 Nisan 1937 tarihli aşağıdaki mektup, Ford Genel Sekreteri Liebold’un Nazi mali ilişkisini de göstermektedir:[3]
“Sayın Mr. Liebold,
10.000 dolar değerindeki çekinizi aldık. Katkınız için teşekkür ederiz. İsminiz katkı verenler listesine eklenecektir.
Ayrıca ilginizi çekeceğine emin olduğum Führer’in 20 Şubat 1938 tarihli konuşma metnini iletiyorum.”
İkinci Dünya Savaşı sırasında Robert Hans Schmidt yönetimindeki Ford-Werke, ABD savaşta iken bile Nazi ordusuna cephane üretir ve köle işçi kullanır. 1944 yılındaki Ford-Werke’deki işçilerin %40’ı köle işçilerden oluşmakta idi.
1942 yılında Nazi ordusu, Sovyetler Birliği’ndeki Rostov şehrini işgal eder. Rostov’daki aileler köle işçi olarak Almanya’ya zorla götürülür. Elsa Iwanowa o dönem 16 yaşındadır ve Ford-Werke fabrikasında zorla çalıştırılan binlerce köle işçiden birisidir. Elsa, 4 Mart 1998 yılında ABD’de Ford Motor Company aleyhine dava açar. Ama 1999 yılında Ford’un güçlü avukatları ve ABD “adaleti” ile dava düşer. Ancak yine de Ford, 2000 yılında köle işçiler fonuna 13 milyon dolar bağış yapmak zorunda kalır.
Nürnberg Mahkemeleri kapsamında Ford-Werke soruşturması 1945 yazında başladığında, Köln ABD denetiminden İngiltere’ye geçmiştir. Bu sayede kolaylıkla yürütülebilen soruşturma sonucunda Ford-Werke müdürü Schmidt tutuklanır ve 3 ay süresince sorgulanır. Schmidt 52 sayfalık ifadesinde Ford’un savaş döneminde Almanya’daki faaliyetlerini ayrıntılı olarak açıklar.
17 Temmuz 1945’te Washington Post’tan Drew Pearson, “Ford nasıl Nazilere yardım etti?” ve “Ford, Hitler’in faaliyetleri için paravan oldu” gibi başlıklarla kaleme aldığı köşe yazısında Ford soruşturma raporunda yer alan birçok bilgiyi açıklar. Bu raporda, Nazilerin savaş sanayi için gerekli olan hammaddeyi ABD’den Ford şirketi aracılığı ile nasıl sağladıkları, Ford’un Nazi ordusu için ürettiği kamyonlar, cephane ve köle işçi kullanımı ayrıntılı olarak anlatılır.
ABD İkinci Dünya Savaşı’na girdiğinde, Henry Ford savaşın getireceği fırsatı görür ve Detroit yakınındaki Willow Run’da B-24 ağır bombardıman uçağı üretmek üzere bir fabrika daha kurar. Bu fabrika, dünyanın en büyük üretim bandına sahip fabrikasıdır ve 1944 yılında günde 650 adet B-24 uçağı üretir. Savaş süresince ABD’de üretilen toplam 18 bin adet B-24’ün, yarısını Ford üretir. Diğer yandan Almanya’nın en önemli savaş hammaddelerini paravan olarak ithal eder, Nazi ordusuna başta kamyon olmak üzere cephane üretmeyi sürdürür. Ayrıca İngiltere’de savaş uçağı motorları üreten fabrika kurar. Ford savaşın her iki tarafına da cephane, askeri araç üretir ve büyük kârlar elde eder.
Ancak Henry Ford başta olmak üzere Ford Motor Company yöneticileri savaştaki suçlarından dolayı hiçbir zaman yargılanmadılar.
Dipnotlar:
[1] Bu yöntemi kapitalizm çok sevmiş ve bugünkü McDonald’s başta olmak üzere birçok alana uygulamıştır.
[2] Aşağı Saksonya’ya VW fabrikası kurulur. Nazilerin her aileye araç sözü ile başlayan Volkswagen rüyası başlamadan sona erer. Fabrika savaş başlayınca sivil araç siparişlerini kabul etmez ve hızla savaş sanayine yönelir. Volkswagenwerk GMBH savaş uçağı parçaları ve Porsche dizaynı olan askeri “Kova araç” (Kubelwagen) üretimine başlar.
[3] Tabii ki bunlar Ford’un Nazilere para desteğini ispatlamaz ama genel sekreteri ve yakın arkadaşının bu durumu, temkinli bir iş insanı için iyi bir kendini gizleme yöntemi neden olmasın?
Kaynaklar:
İLGİLİ YAZILAR:
Sendika.Org, yayın hayatına başladığından bu yana işçi sınıfı hareketinin, solun ve genel olarak toplumsal muhalefetin gündemine ilişkin, farklı politik perspektiflerden düşünsel katkılara açık bir tartışma platformu olagelmiştir. Sitemizde yayımlanan yazılar yayın kurulunun politik perspektifiyle uyumluluk göstermeyebilir. Amacımız, mücadelenin gereksinim duyduğu bilimsel ve politik bilginin üretimini zenginleştirecek tüm katkılara, yayın ilkelerimiz çerçevesinde, olabildiğince yer verebilmektir.