Fanta’nın Coca-Cola tarafından II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanya’sında icat edildiğini ve Coca-Cola yönetiminin Nazilerle işbirliği sayesinde Almanya’nın en popüler gazlı içeceği olduğunu biliyor muydunuz?
Coca-Cola, 1886 yılında bir eczacı olan John S. Pemberton tarafından ilk defa üretildi.[1] ABD İç Savaşı’nda Konfederasyon ordusunda subay olan ve savaşta yaralanan John S. Pemberton, sürekli ağrı çektiği için morfin bağımlısı idi. Aynı zamanda güçlü ağrı kesici arayışının bir parçası olarak Coca-Cola’yı keşfetti. Coca-Cola oldukça bağımlılık yapan kokainin de hammaddesi olan Coca yapraklarından üretildi. İlk üretildiğinde bardağı 5 cente satılır. Pemberton’un 1888’deki ölümü sonrasında, oldukça şüpheli satın almalar sonucunda Asa Candler Coca-Cola’nın haklarına ve formülüne sahip olur.[2]
Coca-Cola müthiş bir pazarlama stratejisi ile 1895 yılına gelindiğinde ABD’nin her eyaletinde satılır hale gelir. Avrupa’nın ilk şişeleme fabrikası 1920 yılında Fransa’da, kurulur. 1929 yılında ise Almanya’da da bir şişeleme fabrikası açılacaktır.
Hitler’in Almanya’da iktidara geldiği yıl olan 1933’te, Almanya doğumlu Max Keith, Coca-Cola’nun Almanya birimi olan Coca-Cola GmbH’nin başına geçer. Max Keith’in Nazilerle işbirliği sonucunda Almanya’da Coca-Cola satışları hızla yükselir.
Coca-Cola GmbH, 1934 yılında 243000 kasa, 1936 yılında ise 1 milyon kasa gazlı içecek satar.
Şirket ayrıca 1936 Berlin Olimpiyatları’nın sponsoru olur. ABD’de Coca-Cola’nın en tepesindeki isim olan Robert Woodruff, Berlin Olimpiyatları’nda gamalı haç ve Coca-Cola bayrağının altında poz veren önemli bir konuktur. Olimpiyat sponsorluğu satışlarda kendisini göstermiştir ve 1939 yılına gelindiğinde Almanya içinde 4,5 milyon kasa içecek satışına erişilmiştir.
Hitler 1939 yılından itibaren Avrupa’yı işgale etmeye başlar. Coca-Cola İtalya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg, Belçika ve Norveç’te Nazi işgallerini takip eder. İşgal edilen bu ülkelerde Coca-Cola ofisleri açar ve oralarda da satışa başlar. 1940 yılına gelindiğinde Coca-Cola, Almanya’nın tartışmasız en çok satılan gazlı içeceğidir.
1938 yılı mart ayında Hitler’in Nazi askerleri ilhak için Avusturya sınırına yaklaşırken, Coca-Cola’nın Almanya’daki 9. yıl kutlama toplantısı düzenlenir. 1500 çalışanın olduğu toplantıda “Coca-Cola GmbH firmasının eşsiz ürünü Coca-Cola, dünyanın en ünlü markasıdır” yazısı kırmızı üzerine siyah üç gamalı haçın altındadır. Max Keith’in bulunduğu ana masada ayrıca gamalı haç asılmıştır.
Max Keith çalışanlara yaptığı konuşmada Hitler’i “en derin hayranlığı” ile anmıştır. Toplantı kapanışında tüm çalışanlara, bayilere Hitler’in 50. yaş günü için “Çok yaşa Hitler!” (Heil Hitler!) diye haykırtmış ve Nazi selamı verdirmiştir.
En sağdaki Max Keith
1 Eylül 1939 tarihinde Almanya’nın Polonya’yı işgali ile Fransa ve İngiltere Almanya’ya savaş açar. Coca-Cola 7X isimli formülü ile üretilen hammadde ihracında kısıtlama başlar. Almanya’da iş yapan ABD’li şirketler için de işler zorlaşmaya başlamıştır.
Coca-Cola’nın Almanya’da üretilmesi imkânsız hale gelince, Almanya için özel bir gazlı içecek üretme fikri ortaya çıkar. Coca-Cola GmbH’nin başkanı Max Keith kimyagerlerle çalışmaya başlar. Savaş koşulları söz konusudur ve hammadde sıkıntısı çekilmektedir. 1940 yılında yiyecek endüstrisinin artıkları, meyve kabukları, elma lifleri, meyve posası ve şeker kullanılarak “artıkların artıklarından” bir içecek üretirler. Markası da Almanca “Fantasie” (Fantezi) sözcüğünün kısaltmasından Fanta olur. Fanta reklamlarında “Bir Coca-Cola GmbH ürünüdür” ifadesi kullanılır.
Fanta, Coca-Cola’yı Avrupa’da kurtaran içecek olur.
1943 yılında 3 milyon kasa satarak piyasanın en çok satılanı olur.
Naziler tarafından işgal edilen Avrupa ülkelerinde de çok iyi satışlar yapılmaktadır. Bir istisna vardır. Coca-Cola Belçika müdürü Carl West, Fanta yerine Cappy markasını tercih eder. Çünkü Fanta çok Almanlara özgü bir sözcüktür ve Belçikalılar Almanlara kızgındır.
Coca-Cola, çalışanları askere çağrılınca önce askere kabul edilmeyenleri sonra Çinlileri işe aldı. Essen şehrindeki en iyi satış elemanlarından birisi, babasını öldüren ve 20 yıl hapis cezası almış birisidir. Max Keith işgücü bulmak ve satış yapmak için her yolu denemektedir. Savaş döneminde tren yollarında sadece Yahudi ve çingeneler kamplara taşınmıyordu. Trenlerle milyonlarca sivil köle işçi de taşınıyordu.
1939 yılında Almanya’da 43 şişeleme fabrikası vardır. 6 tanesi de yapım halindedir.
Keith, Alman ordusu Fanta dağıtım kamyonlarına askeri amaçlarla kullanım için el koymak isteyince, zekice bir operasyon yapar. Boş Coca-Cola şişelerine su doldurup maden ocaklarına koyarlar ve Nazi yönetimine de ‘askerlere acil durumda su ihtiyacı için’ yaptık derler. Kamyonlarını askerlere vermek yerine acil durumda su ihtiyacını karşılamak üzere ellerinde tutmuş olurlar. Bu yöntemle şişeleri kurtarırlar ama fabrikaların çoğu savaş sırasında bombardımanda zarar görür. Fabrikalar zarar görünce çiftlik evleri ve mandıralarda şişelemeye devam ederler.
Savaş sona erince Max Keith Atlanta’daki Coca-Cola genel merkezine “Coca Cola GmbH hala aktif durumda, denetçilerinizi gönderin” yazılı bir telgraf çeker.
Savaş sonrasında Nürnberg Mahkemeleri’nde Nazilerle işbirliği yapan bazı şirket yöneticileri göstermelik de olsa yargılanır. Ancak bunların arasında Coca-Cola yöneticileri yoktur.
Max Keith, bir Nazi işbirlikçisi olmasına rağmen ABD’de bir kahraman olarak karşılanır. Ve Coca-Cola merkezi tarafından ödüllendirerek, şirketin Avrupa yöneticisi olarak atanır. Coca-Cola firması, Nazi Almanya’sında üretilen Fanta’yı savaş sonrasında İtalya’dan başlayarak diğer ülkelerde üretmeye başlar. Bugün dünyanın her yerinde şirket Coca-Cola, Fanta ve Cappy gibi markalardaki gazlı içecekleri savaşta ve barışta, diktatörlükler ya da “demokrasi” ile yaşayan halka satmayı sürdürmektedir.
Dipnotlar:
[1] Coca Cola’nın atası Angelo Mariani tarafından keşfedilen Coca yaprakları ve şaraptan üretilen Vin Mariani’dir. Pemberton şarap ve Coca yaprakları ile başladığı birçok denemeden sonra Coca Cola formülüne ulaşır.
[2] Asa Candler, 1 Mayıs 1889’da 2300 dolara Coca-Cola’nın tüm hisselerini alır. Sahte imza ile satış iddiaları, el yazısı uzmanlarının raporları vb. bu hisse devir işleminin şüpheli bir alım olduğunu gösteriyor. Pemberton’un tek oğlunun şüpheli ölümü de iyice kuşkulu bir duruma neden olmuştur.
Kaynaklar:
Business Casual’in hazırladığı “Fanta: How One Man In Nazi Germany Created a Global Soda” başlıklı 9 dakika 18 saniyelik belgeseli İngilizce izlemek için: https://www.youtube.com/watch?v=bP-Lrp0mdng
İLGİLİ YAZILAR:
Sendika.Org, yayın hayatına başladığından bu yana işçi sınıfı hareketinin, solun ve genel olarak toplumsal muhalefetin gündemine ilişkin, farklı politik perspektiflerden düşünsel katkılara açık bir tartışma platformu olagelmiştir. Sitemizde yayımlanan yazılar yayın kurulunun politik perspektifiyle uyumluluk göstermeyebilir. Amacımız, mücadelenin gereksinim duyduğu bilimsel ve politik bilginin üretimini zenginleştirecek tüm katkılara, yayın ilkelerimiz çerçevesinde, olabildiğince yer verebilmektir.
