Genel çöp maliyetleri içinde sigara çöplerinin maliyeti önemli yer tutmaktadır. Dumanı da zehirler, izmariti de. Her ikisini de takip etmek çok zordur
Tütün/sigara deyince aklımıza ilk önce sağlık sorunları gelir. Sigaranın kanserden başlayıp kısırlık, deri yaşlandırmasına kadar neden olduğu hastalıklar saymakla bitmez. Bu hastalıkların tedavisi için yapılan sağlık harcamaları bütçede önemli yer tutar. Sigara kaçakçılığı ayrı bir konudur. Kaçak, sahte, fason sigara üretenlerden ülkeler arası dolaşımına kadar emeği sömürme, yolsuzluk, rüşvet, gümrük, sınır koruma söz konusudur. Ucuz olduğundan gençleri daha fazla etkiler. Bir diğer önemli konu ise sigara devlerinin lobilerle, satın aldığı ve bol keseden ödediği bilim insanlarının bilim dışı yayınlarıyla yıllardır “Sigara sanıldığı kadar sağlığa zararlı değildir” kampanyaları ise unutulamaz. 1950-1990 yılları arasında tam 40 yıl sigara kanser ilişkisi konusunda sigaranın devleri ilişkinin zor ve karmaşık, genetik olduğunu, aileden kaynaklandığını medyada anlatmaya çalışır. Silvester Stallon’a filmlerde sigara içmesi için 500 bin dolar öderler. Kuşku tüccarları her konuda devreye girer. ABD’de her yıl yaklaşık bir milyar dolar bu tüccarlara ödenir. “Sigara öldürüyor” diyenlere “Ne yapalım piyasa var, serbest rekabet var” derler. Ama sonunda paketlere “Sigara öldürür” yazılmasını engelleyemezler.
Naomi Oreskes ve Erik M. Conway’ın dediği gibi “Rahat ettiren yalan ile rahatsız eden bilim arasında kalıyor ve düşünmek istemiyoruz.” Sigarayı içerken içinde ne tür kimyasallar olduğunu bilmiyoruz. İçmeyenlere de nasıl zarar verdiğimizi bilmiyoruz.
Bu yazı ile düşünün istiyoruz.
Sigara insanları zehirlediği kadar dünyayı da zehirliyor. Konumuz bu ve pek üzerinde durmuyoruz. Çünkü sigara öldürür. “Çevreyi ve canlıları da öldürür” diye de eklemek gerek.
Sigara üretiminden paketlenmesine ve son çöpü olan izmarite kadar çevre sorunları yaratıyor.
Dünya Sağlık Örgütü “Sigarasız gün” dolayısıyla 2022 yılı Mayıs ayında yayımladığı rapora “Gezegen için zehir” adını koyar.
Her yıl 8 milyon kişinin ölümüne yol açan sigara 600 milyon ağacın kesilmesine neden olur. Ölen 8 milyonun yüzde 80’i az gelişmiş ülkelerdedir. Neden ağaç kesilir? Tütün üretimine yer açmak için. Kesilen ağaçların yüzde 5’i tütün içindir. Bir ağaç 300 sigaraya bedeldir.
Kesilen ağaçlarla 200 bin hektar toprak yutar. Ekilen alan ise 3 milyon hektardır. 22 milyar ton su harcanır. Bir sigara 3,7 litre su ister.
84 milyon ton karbondioksit salar; yani 280 bin adet füze fırlatılmasına bedeldir ya da İsrail ve Peru’nun salımına eşittir.
Mikroplastik ve diğer kimi kimyasallar içeren 4,5 trilyon izmarit yollara, doğaya, denizlere atılır.
300 milyar sigara paketi üretilir. Paket için kâğıt, karton, mürekkep, selofan, alüminyum, tutkal gerekir ve bu paket çöp olur.
125 ülkede 500 fabrika sigara üretir. Yıllık sigara üretim adedi 6 trilyondur.
Genelde tütün eken ülkeler az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerdir ve dev 7 sigara tekelinin emrindedirler. Sigara tekellerinin üretimleri de bu ülkelerdedir, zira denetim daha azdır. Yerel tütünü öldürür, tek tip tütünü zorunlu kılarlar.
Az gelişmiş ülkeler ise tütün ekerler, ihraç ederler ve sigara satın alırlar. Samsun, Birinci, Bafra, Tekel 2000 kaybolur. Yabancı markalar piyasayı işgal eder.
1990-2007 yılları arasında Brezilya, Filipinler, Malavi, Zimbabve ülkelerinde yaklaşık 74 bin hektar orman tütün üretimine ayrılmak için yok edilir. 2007 yılında Tanzanya’da köylülerin yüzde 69’u ormanda yer açıp tütün ekerler.
Tütün ekimi bol tarım ilacı, gübre ister ve fosfor, azot ve potasyumu diğer bitkilere göre daha fazla özümser.
Toprak aşınmasına (erozyon) neden olur. Tütünde rotasyon yoktur ve toprağı fakirleştirir.
Malavi en ucuz tütün üreten ülke olup, 80 bin çocuk çalıştırır. (5 yaşında bile çalışan çocuk görülmüştür.) Gelirinin yüze 70’ini tütünden sağlar.
Tütün sektöründe çalışan her 10 işçiden 7’si kadındır. 14 yaş altı 1,3 milyon çocuk çalışır.
Kaçak tütün tarlaları çok sayıdadır ve kaçak sigara ticaretine konu olurlar.
Tütünün en büyük üreticisi Çin olup payı yüzde 40’tır ve en çok sigara içenler de Çinlilerdir.
Genelde çocuk ve kadınların topladığı tütün yaprağı “yeşil tütün hastalığına” neden olur. Yani nikotin zehirlenmesine maruz kalırlar. Kusma, baş ağrısı, halsizlik yaratır. Günde 50 sigara içmiş gibi olursunuz.
Kenya’da tarım ilaçlarından tütün işçilerinin yüzde 29’u zehirlenir.
Yaprakların kurutulması için odun ve kömür kullanılır ki bu da çalışanları yine zehirler. Bir yılda kurutma için kullanılan odun miktarı 11,5 milyon tondur.
Bir hektar alana tütün dikmek yerine patates dikilirse 19 kat daha fazla ürün elde edilir ve karınları daha iyi doyar.
Sigara üreten şirketler 6-7 adet olup piyasanın yüzde 99’unu paylaşırlar. En büyüğü China National Tobacco olup payı yüzde 43,6’dır. Sonra Philip Morris (13,9), British American Tobacco (12,2), Japan Tobacco (8,5) ve Imperial Brands (3,5) gelir.
P. Morris’in dağıttığı kâr payı (temettü) 7,4 milyar, BAT’ın 2,6 milyar, Japan’ın 2,6 milyar ve Imperial’in 2,3 milyardır (2017). Emekli fonları, sigorta şirketleri sigara sektörüne yatırım yaparlar.
Sigara yasağı arttıkça bu şirketler tütün ısıtma araçlarına, elektronik sigaraya ve üretimine, eczane işlerine, kenevir üretim işlerine girmeye başlamışlardır.
Devlet de sigaradan önemli kazanç sağlar. Vergi önemli olsa da sağlık açısından verdiği zarar Devlete daha pahalıya mal olur.
Reklam yasak olduğundan şirketler şimdi toplumsal ağlara girerek kişilere reklam yaptırırlar. Tütün ısıtma araçları, elektronik sigara sağlığa daha az zarar verir diyerek tanıtırlar.
Yıllık izmarit üretimi 4,5 trilyondur. Toplam üretimde 300 milyar paket kullanılır. Yıllık paket çöpü 2 milyon tondur.
Kimi ülkelere göre çöp maliyeti ve tütün sanayi çöplerinin (paket ve izmarit) maliyetine bakalım. (who.int, 2021)
Gördüğümüz üzere genel çöp maliyetleri içinde sigara çöplerinin maliyeti önemli yer tutmaktadır. Bugün e-sigaranın plastiği, lastiği, pili de kirlilik yaratmaktadır. Geri dönüşümü yoktur ve kartuşları geleceğin izmariti olacaktır. Örneğin Fransa, İspanya ve ABD’deki San Fransisco kenti üreticiyi “Kirleten öder” ilkesi içinde çöpleri toplamakla sorumlu tutar.
Dumanı da zehirler, izmariti de. Her ikisini de takip etmek çok zordur. Yangınların en önemli nedenlerinden biri doğaya atılan izmarittir. Deniz canlılarının ölümüne neden olurlar.
Bir izmarit 500 litre suyu kirletir. 1-3 yıl suda kalabilir. 3600 izmarit 1 milyon 800 bin litre suyu kirletir. Filtre (selüloz asetat) çözünebilir değildir. Bir saniyede atılan izmarit 137 bin adettir. Yüzde 40’ı denizlere gider. Tehlikeli çöp sıralamasında 4. sıradadır.
İzmarit çöpüne paketlerin çöpü eklenir.
Görünmeyen çöpler sınıfına girer. Sadece kül tablasındakini görürsünüz. Gördükçe de kokusundan rahatsız olursunuz ama devam edersiniz.
Yasaklamak çok zor olup en iyisi sigarayı bırakmaktır. Belki de felaketi önlemek değil yavaşlatmak söz konusudur. Bu yazıyı okuduktan sonra deneyebilirsiniz.
Dumansız günler dileğiyle.
Sendika.Org, yayın hayatına başladığından bu yana işçi sınıfı hareketinin, solun ve genel olarak toplumsal muhalefetin gündemine ilişkin, farklı politik perspektiflerden düşünsel katkılara açık bir tartışma platformu olagelmiştir. Sitemizde yayımlanan yazılar yayın kurulunun politik perspektifiyle uyumluluk göstermeyebilir. Amacımız, mücadelenin gereksinim duyduğu bilimsel ve politik bilginin üretimini zenginleştirecek tüm katkılara, yayın ilkelerimiz çerçevesinde, olabildiğince yer verebilmektir.