Dünya genelinde amatör ve profesyonel spor etkinliklerini ve katılanlarını düşündüğünüzde ortaya çıkacak milyonlarca ton çöpü de düşünmek gerek. Evet, sporun da çöpü vardır. Her etkinliğin çöpü vardır ve çöpün azaltılması için de önce üretiminden başlamak gerekir
Spor piyasası önemli bir paya sahiptir, etkinlikleri ve malzemeleriyle. Fransa’da 3. tüketim piyasası olup 2018’de cirosu 11,5 milyar avrodur. Her yıl piyasaya sürülen spor malzemesi miktarı 200 bin tondur. Dünya geneline yuvarladığınızda milyarlarca ton malzeme piyasaya sürülür. İşte bu piyasanın çöplerini ele alacağız. Dünya genelinde amatör ve profesyonel spor etkinliklerini ve katılanlarını düşündüğünüzde ortaya çıkacak milyonlarca ton çöpü de düşünmek gerek. Evet, sporun da çöpü vardır. Her etkinliğin çöpü vardır ve çöpün azaltılması için de önce üretiminden başlamak gerekir.
Japonya çöpleri toplamak için yarışma düzenler. Tokyo kentinde her yıl kasım ayında çöp toplama yarışı yapılır!
Bir iki örnek verelim: Paris Maratonu’nda yarışmacılara 400-600 bin şişe su dağıtılır. Peki sonra bu şişeler, ki çoğu plastiktir, nereye gider? Yerlere, parklara, çöp kutularına atılır. Ama ne kadarı geri dönüşüme uğrar, bilemiyoruz.
Yine Paris’te bir spor kulübüne giden insanların bir yılda attığı şişe miktarı 17 bindir, yani günlük 50-60 şişe ve çoğu plastik.
Bir raket üretimi için 28 kilo, top için 7 kilo, spor ayakkabısı için 21 kilo hammadde (plastik, su, sentetik elyaf gibi) kullanılır.
Konuyu dört açıdan ele alıp çözümlemeye çalışacağız ve diğer çöpler gibi sporun çöplerini azaltmak için de neler yapılabileceğini görmeye çalışacağız.
Spor etkinlikleri ve çöplerini aşağıdaki başlıklar altında ele almaya çalışacağız:
Ayakkabıdan formaya, başlıktan patenlere, tekerlekten rakete, beysbol sopasından eşofmana, sırt numarasından kayağa, yelkenden golf topuna, diz bilek korumadan kimlik-giriş kartlarına, diş-diz korumadan gözlüğe kadar önemli ölçüde kullanılan malzeme vardır ve bunların çoğu bir iki kullanımdan sonra çöpe atılır. Çöplerin yüzde 30’u bisiklet, tornet ve kaykaydan gelmektedir. Fransa’da piyasaya sunulan malzeme miktarı 200 bin ton olup yıl sonunda 104 bin ton çöp oluşur, yani yani 55’i çöp olur (2018). Kimi yeniden kullanılır ya da tamir edilerek yeniden kullanılabilir. Bisikletlerin yüzde 90’ı tamir edilebilir ya da parça olarak kullanılabilir.
Malzemelerin yaklaşık yüzde 90’ı geri dönüşümün konusu olabilir, eğer toplanırsa.
Bu malzemelerin çoğu Güney ülkelerinde sömürülen emekle ucuza üretilir. Spor ayakkabıları, eşofmanlar, tişörtler ve diğer çoğu malzemeler ithal edilir ve sonra da çöpleri aynı ülkelere geri gönderilir.
Spor malzemeleri için 2. el piyasaları vardır. İnternetten pek çok sitede malzeme alıp satabilirsiniz. Böylece çöpe gitmesini engelleyerek yeniden kullanımı da ömrünü uzatabilirsiniz. Kimi malzemeler ise tamir edilip kullanılabilir. Sınırlı da olsa geri dönüşüm sağlayan firmalar bulunmaktadır.
Çöpe giden malzemelerin bir kısmı yakılır, bir kısmı da çöplüklerde ömrünü doldurur.
Stada maça, bisiklet turunu seyretmeye, kapalı salona basket maçı izlemeye, atletizm yarışmalarını izlemeye yüzbinler gider; tribünler, yollar dolar. Etkinliklere gelen kişiler ayrandan kolaya, dönerden biraya, sandviçten bisküviye kadar büyük miktarda tüketimde bulunurlar ve çoğu kez de yiyecek, içecek malzemeleri tek kullanımlıktır. Anında çöpe gider. Toplanıp, ayrıştırılıp geri dönüşümünün nasıl sağlandığı hakkında pek bilgimiz yoktur. Spor etkinliğinin yapıldığı alan dışında ayrıca yiyecek-içecek satan seyyar satıcılar da bulunur. Ayrıca gelen kişilere ıvır-zıvır hediyeler dağıtılır: Tişörtten kaleme, anahtarlıktan bloknota kadar insanların çoğu kez çöpe attığı malzemelerdir, zira pek işe yaramazlar.
En çok kullanılan plastik su şişesi olup payı yüzde 41’dir.
Spor etkinliği sonrası alanın temizlenmesi, yani çöplerin toplanması zaman alır ve maliyeti etkiler.
Etkinlik sonrası satılmayan yiyecek ve içecekler genelde çöpe atılır. Oysa bunlar yardım kuruluşlarına gidebilir.
Spor etkinliğini düzenleyenler etkinlik sonucu ortaya çıkan tonlarca çöple (kâğıt, poşet, plastik, şişe, ambalaj) ilgili ne gibi işlem yapmaktadırlar, bilemiyoruz. Toplanan çöpler yerinde ayrı torbalara konmakta mıdır, çöpleri kökenine göre ayrıştıran bir şirket var mıdır yoksa doğrudan çöplüğe mi yollanmaktadır?
Reklam amacıyla dağıtılan ıvır-zıvır, işe yaramayan ve çoğu kez kullanılmayıp çöpe atılan nesnelere son verilmelidir. Ama reklamla beslenen sistem bu tür yollarla insanların gözünü boyayıp kaynakları israf etmekte kalmayıp doğayı kirletmektedir. Kâr gözlüğünden görünen, sadece kısa vadede çok kazançtır.
Örneğin Formula 1 yarışlarını ele alalım. En çok kirlilik yaratan spor dalıdır. 2022 yılında saldığı karbondioksit miktarı yaklaşık 260 bin tondur. Yarışan arabalar bu kirliliğin yüzde 57’si, kalan yüzde 43’ü ise farklı ülkelerde yapılan yarışlar için kullanılan araba, uçak, insan ve malzemelerin taşınmasının yarattığı kirliliktir. Bu kirlilik gaz çöplerdir. Ayrıca önemli ölçüde ses kirliliği yaratır.
Kafileleri, sporcuları taşıyan ulaşım araçları elektrikli olabilir. Kaldıkları yer spor alanından uzakta olmamalıdır.
Maratonda, bisiklet turlarında su tankeri kullanılabilir, yarışmacılar kendi mataralarını getirebilir. Statlarda tek kullanımlık malzeme yerine depozitolu malzeme kullanılabilir. Plastik şişe yerine cam şişeli su satılabilir. Sırt numaraları yongalı olabilir ve her yarışmada kullanılır.
Yarışma yönetmelikleri çöpe ayrıca yer vermeli ve yarışanları olduğu kadar seyircileri de bu konuda uyarmalıdır.
Seyircilere kendi çöplerini taşma önerisi, zorunluluğu getirilmelidir.
Her spor yarışmasında ayrıca bir çöp ekibi kurulabilir.
Statların, kapalı salonların yalıtımından yenilenebilir enerjiye kadar, spor malzemelerinin geri dönüşümü kolay malzeme ve ürünlerden yapılmasına kadar çeşitli yapılacak girişimler olmalıdır. Fransa’da 2022 yılında kabul edilen bir yasayla spor malzemeleri üreticisi ve dağıtıcısı çöpü toplamak, yeniden kullanmak ve geri dönüşümünü sağlamakla zorunludur. Sporda kullanılan malzemelerin üretiminde mümkün olduğu kadar geri dönüşümlü malzeme kullanılması için yasa, yönetmelik hazırlanmalıdır ve zorunlu olmalıdır. Örneğin spor alanlarına sorumlu kişilerin ya da sporcuların giriş-çıkışını sağlayan kimlikler bir kere değil, sürekli kullanılacak şekilde üretilmelidir.
Eşofmandan şorta kadar tekstil ürünleri geri dönüşümü kolay ürünlerden üretilmelidir.
Çöpü azaltmak için tanınmış sporcularla işbirliği yapılarak konuya dikkat çekilebilir. Çöpün azaltılması konusuna okullardan ve amatör spor kulüplerinden başlamakta yarar vardır.
Yavaş yeme gibi (slow food) şimdi de kendine, diğerlerine ve doğaya saygı anlamında yavaş spor (slow sport) önerilmektedir.
Ekolojik olarak sorumlu spor etkinlikleri düzenlemek artık kaçınılmaz hale gelmiştir.
Sizde sporunuzu yapmaya başlarken önce çöp konusunu ele alın ve gerekli önlemlerinizi alarak başlayın.
Güzel sporlu günler ve sağlıklı yaşam dileğiyle.
ecolosport.fr; cpr-recyclage.com; zerowastefrance.org; lequipe.fr; infodurable.fr; 18h39.fr; liberation.fr; zds.fr; lemonde.fr; unep.org; sport-bretagne.fr; actu.fr;
Sendika.Org, yayın hayatına başladığından bu yana işçi sınıfı hareketinin, solun ve genel olarak toplumsal muhalefetin gündemine ilişkin, farklı politik perspektiflerden düşünsel katkılara açık bir tartışma platformu olagelmiştir. Sitemizde yayımlanan yazılar yayın kurulunun politik perspektifiyle uyumluluk göstermeyebilir. Amacımız, mücadelenin gereksinim duyduğu bilimsel ve politik bilginin üretimini zenginleştirecek tüm katkılara, yayın ilkelerimiz çerçevesinde, olabildiğince yer verebilmektir.