Elektrik dağıtım şirketleri denetim yönetmeliğindeki değişiklik: 11 yılda toplanan 23 milyar dolarlık yatırım hiç denetlendi mi?

Dün (6 Mayıs) Resmi Gazete’de yayımlanan kararla elektrik dağıtım şirketlerinin denetlenmesinin Bakanlık’tan yetki almış şirketlerce yapılabileceği ifade edildi. Yapılan yönetmelik değişikliğiyle TEDAŞ’ın hizmet alımındaki yetkisi kaldırılmış ve özel şirketlerden denetim hizmeti alım yetkisi sadece Bakanlığa verildi.

Yapılan değişiklik, özelleştirmelerin başladığı 2011’den bugüne elektrik dağıtım bedeli adı altında toplanan paranın içindeki önemli kalemlerden biri olan yatırım bedellerinin bu süre zarfında dava süreçleri bahane edilerek denetlenip denetlenmediği konusundaki şüpheyi akıllara getiriyor.

2017’den itibaren özel şirketlerden denetim hizmetinin satın alınmasının önünü açan ve dün yayımlanan değişiklikle de bu hizmet satın alma yetkisini sadece Bakanlığa veren yönetmelik ne getirebilir? Detaylarıyla inceleyelim.

Şirketler neyi denetleyecek?

Elektrik Piyasası Kanunu ile elektrik dağıtım şirketlerinin, tüm giderleri gibi yaptıkları altyapı yatırımları, bakım işletme faaliyetleri faturalara “elektrik dağıtım bedeli” olarak yansıtıldı. Normal şartlarda Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na bildirilen yatırımların, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından denetlenmesi gerekiyordu. Bildirilen yatırım kadar yatırımın yapılıp yapılmadığı, bu yatırımların yeterli ve gerekli olup olmadığının denetlenmesinde yetkili mercii Bakanlığın kendisiydi. Ayrıca Bakanlık denetim yetkisini ihtisas sahibi kamu kurumu ve kuruluşlarına devredebilir veya birlikte denetim yapabilir. Bunun yanı sıra Bakanlık ve/veya kamu kurumları denetleme işini özel şirketlerden hizmet alımı yoluyla da yapabilirdi. Dün yayımlanan kararla kamu kurumlarının hizmet alımı iptal edildi. Sadece Bakanlık hizmet alımı yapar hale getirildi. Ama Bakanlığın kamu kurumlarına denetim yetkisini devretmesi veya birlikte denetim yapmalarında bir değişiklik yok. Ayrıca alt yüklenici şirketler de denetim kapsamında iken yönetmelik değişikliği ile bu şirketler denetim kapsamından çıkarıldı.

Kamudaki denetim nasıl yapıldı, nasıl yapılmadı?

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı elektrik dağıtım şirketlerinin denetlenmesi görevinde 7.6.1017 tarihinde TEDAŞ’a da yetki vermiş ve bu işi o tarihten itibaren TEDAŞ’la birlikte yapmaktadır. 2013’ten bugüne kadar Elektrik Şirketlerinin denetlenmesine ilişkin yönetmelikler sürekli dava konusu olmuş, bu süreçlerde denetlemelerin yapılmadığı, süren davaların gerekçe gösterilerek denetlemelerin yaptırılmadığı da iddialar arasında. Denetleme raporlarının yaptırım ve cezai işlemler için EPDK’ya gönderilmesi bu yönetmelik gereğidir. EPDK’nın her yıl yapılması gereken bu denetimlerle ilgili denetim raporlarını ve ne gibi işlemler yaptığını kamuoyuyla paylaşması halinde denetimleri yapılıp yapılmadığı da açıklığa kavuşacaktır.

Hukuki süreç: Şirketler zorladı ve aldı

2013 yılında özelleştirmelerin tamamlanması ile “Elektrik Piyasasında faaliyet gösteren üretim ve dağıtım şirketlerinin lisansları kapsamındaki Faaliyetlerinin incelenmesine ve denetlenmesine ilişkin yönetmelik” aynı yıl yayınlandı. Yine aynı yıl yönetmeliğin iptali için Danıştay’a dava açıldı. Danıştay bu yönetmeliği 13.62017 tarih ve 2017/1932 sayılı kararı ile iptal etti. Bunun üzerine 2.12.2017 tarihinde “Elektrik Dağıtım Şirketleri Denetim Yönetmeliği” yayımlandı. Elektrik Dağıtım Şirketleri Derneği olan ELDER bu yönetmeliğin bazı hükümlerinin iptali için Danıştay’da dava açtı. Danıştay 21.10 2020 tarihinde davayı ELDER lehine sonuçlandırdı. 6 Mayıs 2022 tarihinde resmi gazetede yayınlanan yönetmelik değişikliği bu iptale göre yapılmıştır.

Ancak 2017 yılından bugüne kadar kamu ya da özel şirketler eliyle yapılabilecek olan denetimin dava süreçleri bahane edilerek yapılıp yapılmadığı şüphesi oluşuyor.

Toplam özelleştirme bedelinin neredeyse iki katı tahsilat denetlendi mi?

EPDK tarafından dağıtım şirketlerine 2011’den 2015’e kadar ilk uygulama döneminde 25 milyar TL yatırım ödeneği tahsis edilmişti. Dönemin dolar kuruyla hesaplandığında her yıl yaklaşık 2,5 milyar dolarlık yatırıma tekabül ediyor. Beş yılın toplam yatırımı ise 12,5 milyar dolar. Bu miktar 13 milyar dolar olan dağıtım özelleştirme bedelinin neredeyse tamamına tekabül ediyor.

2016-2020 ikinci uygulama döneminde ise 50 milyar lira yatırım bedeli tahsis edildi. Dönemsel dolar kuruyla hesaplandığında toplamda 10 milyar dolar. Yani sadece yatırım için 2011-2020 yılları arasında toplamda 22,5 milyar dolar dağıtım bedeli içine konularak faturalardan tahsil edilmiş ve denetlenip denetlenmediğine dair bir belge de kamuoyuyla paylaşılmadı.

Aynı şekilde 2021-2026 dördüncü uygulama önemi için 75 milyar TL’lik, bugünün dolar kuruyla 5 milyar dolarlık bir yatırım tahsis edilmiş durumda.

Yolsuzlukların önü açılacak

Yapılan yönetmelik değişikliğiyle “elektrik dağıtım bedeli” adı altında kuruşuna kadar halka ödetilen yatırımların denetimi, resmi olarak bakım ve işletme faaliyetlerinin denetiminde özel şirketlere devredilmesinin önü açılıyor. Bu yönetmelik değişikliği aynı zamanda kamunun yapmakla yükümlü olduğu bu görevi yapmadığının da bir itirafı niteliğinde. 2017 yılından itibaren kamu ya da özel şirketler eliyle yapılabilecek olan denetimin, dava süreçleri bahane edilerek yapılıp yapılmadığı bile

Özellikle Isparta’da günlerce süren elektrik kesintileri sırasında öneminin daha da anlaşıldığı denetim görevi, yeni yolsuzşukların da önünü açacak bir hale getiriliyor.

Alt yüklenici firmaların denetimden azade tutulması da başka bir yolsuzluk kapısı açıyor. Örneğin Isparta’da elektrik dağıtımında alt yüklenici şirket de dağıtım şirketi gibi Cengiz’e ait. EPDK’ya bildirildiği halde yapılmayan her bir yatırım maliyetinin denetlenmeden faturalara yansıtılmasının önü açılacak.

Sendika.Org