Futbolun filozofu Sόcrates

“Futbol ölüm-kalım meselesi değildir.
Ondan çok daha önemlidir.”

Bill Shankly

Bugün efsane Brezilya Milli Takımı’nın kadrosunu soracak olsak, çoğunlukla 2002 Dünya Kupası’nı kazanan Ronaldo, Rivaldo, Roberto Carlos, Cafu’lu kadroyu duyarız. Kafa kâğıdı eskimiş benim kuşağım ise büyülenerek izlediği Zico, Eder, Falcao ve Sόcrates’in birlikte oynadığı ekibi hatırlar. Tribünleri dolduran seyircilere güzel futbol izlettirmeyi maçı kazanmanın önüne koyan Santana’nın öğrencilerinde üstüne gelen topu bahane ederek kendini yere atan Rivaldo’nun çirkefliğini göremeyiz. Dünya şampiyonluğu gibi bir başarıları olmamasına rağmen efsane oluşlarının sırrı da burada yatmaktadır. Kazananın güzel futbol olması için çalışmışlar, bunun için yenilmeyi bile göze almışlardı. 82 Dünya Kupası’nda yaşanan kahredici İtalya yenilgisi bu idealin ödenen bedeli olmuştu. Yarı finale çıkmaya yetecek beraberliği sağladığı halde defansa çekilmeyen Brezilya bize bugün bile hala unutamadığımız bir şok yaşatarak kupadan elenmişti. 5 Temmuz 1982 tarihinin futbolun öldüğü gün olarak tescillenmesinin abartılı bir yanı yoktu. Brezilya kazansaydı futbol sanat olarak icra edilecekken, winner olma isteği İtalyan futbolunun örnek alınmasına yol açtı.

Doktor Sόcrates

Yunan filozoflarına meraklı babanın Sόstenes, Sόfocles gibi isimlerle devam ettireceği serinin ilk çocuğu olan, tıp fakültesini bitirip Che gibi doktorluktan vazgeçen, bir oğluna Fidel adını koyan, Corinthians Demokrasisi projesi ile futbolun filozofu namını hak eden bir futbolcunun biyografisi olarak yazılan Doktor Sόcrates adlı kitap kendini yavaş yavaş öldüren bir aktivistin hayatının aktığı bir film şeridi olarak da izlenebilir.

Cruyff, Zico ve Alex’in önsözleriyle santra vuruşu yapılan kitabın hazırlık paslarına geçilen bölümünde Botafogo takımında antrenmanlara akşamdan kalma gelen, topuk paslarıyla dikkat çeken, maç sırasında yorulduğunda sahanın gölge kısmına çekilen bir genci izlerken Sόcrates’in futbol ve özel hayatının akışı kestirilebilmektedir. Tıp fakültesinde öğrenci iken derslerden çıkıp maçlara kıl payı yetişen doktorun mesleği hakkında Che gibi bir karar vereceği ne kadar belliyse, stajyer hekim olarak gittiği kırsal bölgede kasabalıların onunla tanışabilmek ve imzasını bir reçeteye almak için hayali hastalıklar uydurması da bir yıldızın doğuşunun ayan beyan habercisidir. Taşra takımı olan Botafogo’nun Şehir Kupasını kazanmasının mucize eseri olmadığı kısa sürede anlaşılacaktı.

Oyunbozan bir oyuncu

Kendi takımı lehine verilen hatalı penaltı ve ofsayt kararlarında fikrini söyleyen, hakemi aldatmak için kendini hiç yere atmamış olan Sόcrates’in futbolun çirkinleşmesine karşı durduğu kadar etik değerlere can verdiği de tartışma götürmez. Bu duruşu ve yapmacık davranmayı bilmemesi, Corinthians’a transferi sırasında sorulan bir soruya karşılık Santos taraftarı olduğunu açık açık söylediğinde olduğu gibi başını derde sokabilecekti.

Futbolu entelektüel bir faaliyet olarak gören Sόcrates, 4-2-4, 4-3-3 gibi şemaları yıkarak “organize kaos” adını verdiği doğaçlama, yaratıcı ve öngörülemez bir futbolun peşindeydi. Zaman zaman taraftarın öfkesine maruz kalan Sόcrates’in gol attığında sevinmeyerek onları protesto ettiği anlarda, bir aktivistin doğmak üzere olduğu seziliyordu.

Brezilya’da yaşanan askeri darbeden sonra babasının evdeki kitapları yakmasına bir anlam veremeyen Sόcrates büyüdüğünde Corinthians Demokrasisi’ni kuracak bilince erişecekti. Futbolcuların kulübün yönetiminde söz, yetki ve karar sahibi olduğu Corinthians Demokrasisi’nin temelini daha önce Botafogo’da oynarken görünmeyen emeğin sözcülüğüne soyunduğunda görmek mümkündü. Masörün, çamaşırcı kadının, stat hademesinin başarıda payı olduğunu ileri sürerek galibiyet primlerinden onların da yararlanmasını sağlamak en altta yer alanları gören bir gözün yapabileceği işti.

Lanet olası 5 Temmuz

Sόcrates’in futbol hayatının en önemli kırılma noktası olan 82 Dünya Kupası’nın anlatıldığı bölümde kitabın yazarı Andrew Downie, Brezilya’nın oynadığı SSCB, İskoçya, Yeni Zelanda ve Arjantin maçlarına bizi götürüp, o günlerin coşkusunu tekrar yaşatıyor.

İthaki Yayınları’ndan çıkan kitapta sadece Brezilyalıların değil futbolu seven herkesin kahrolduğu o lanet olası 5 Temmuz günü ise yerinde bir kararla ayrı bir bölüm olarak ele alınmış. Kupayı alma uğruna futbolu katleden İtalya Milli Takımı hakkında cinayet soruşturması açan tek savcı bile çıkmazken, FIFA da daha sonra şampiyonluğu tescilleyerek yardım ve yataklık yapmaktan geri durmaz. Bitiş düdüğünden sonra beyaz çizgilerle çevrilmiş cinayet mahallinin kenarında teknik direktör Santana’ya tek kelime etmeden sarılır Sόcrates. Çektiği acı yüzünden okunan Santana, futbolcularını tek tek tebrik eder. Yıllar sonra bile 2-2’lik beraberliğin üstüne yatmadığı için gelen eleştiriler karşısında asla pişmanlık göstermeyen Tele Santana, bu konuda Sόcrates’in desteğini de her zaman alacaktır. Brezilya halkı da çirkinleşmeyi bilemediği için kaybeden takımlarını anlayışla karşılar. Bu yenilgiden dolayı kimseyi suçlamasa da Sόcrates’in, emekliliğine yaklaşırken Malatyaspor’a transfer olan bir oyuncuya karşı beslediği olumsuz duyguları, nedenleriyle birlikte bu bölümde öğreniyoruz.

“Yensen de yenilsen de demokrasiden vazgeçme”

Memleketine döndüğünde cuntaya karşı demokrasi mücadelesine hız veren Sόcrates futbolla ilgili gelen sorulara sosyal adalet, halk sağlığı konusundaki görüşleriyle cevap veriyor, 15 Kasım’da yapılacak seçime katılımı sağlamak için maça takım arkadaşlarıyla birlikte “Dia 15 Vote” yazılı tişörtlerle çıkıyor, Corinthians’ın şampiyonluğu diktatörlüğün yıkılmasını isteyenlerin zaferine dönüşüyordu. Yurt dışından gelen ve yüklü miktarlar içeren transfer tekliflerini inandığı davadan vazgeçmemek için reddettikçe Corinthians Demokrasisi üstündeki baskılar artıyor, ama onlar yine de maça “Yensen de Yenilsen de Demokrasiden Vazgeçme” pankartıyla çıkıyordu. İtalya’dan gelen transfer teklifi karşısında demokrasiye geçilirse ülkesinde kalacağını açıklayarak seçim sonuçlarını etkilemeye çalışıyordu.

Diktatörlüğün sonunun gelmesinde oynadığı rol paha biçilmezdi. Yine de Senato’da yapılan seçimin 22 oyla kaybedilmesi Sόcrates’in İtalya Komünist Partisi’yle de ilişkiye geçtiği Fiorentina günlerinin olduğu gibi zirveden inişe geçişinin de başlangıcıdır.

Sόcrates’in kişisel kariyerindeki kırılma noktalarından olan 86 Dünya Kupası’ndaki Fransa-Brezilya maçına da biyografide doğal olarak genişçe yer ayrılmış. Bu bölümde hem maçın heyecanını tekrar yaşıyor, hem kaçan penaltının öyküsünü öğreniyoruz.

İnişe geçen Sόcrates’in yaşadığı birçok başarısızlık ve hayal kırıklığına rağmen bir türlü futboldan kopamaması kitabın son bölümlerinde karşımıza buruk bir şekilde çıkıyor. Futbolu ölüm-kalım meselesi olarak görmeyen Doktor, ikinci cümlesinden itibaren Shankly’den ayrılıyor ama ona yine de özel bir yer veriyordu. Teknik direktörlüğe başladığında kazanmaktan çok tribünü dolduran taraftarlara şov izlettirmek istiyor, takımın taktiği hakkında oyuncuların görüşünü alıyordu. Futbola olan tutkusu başına olmadık belalar açıyor, yorumcu olarak çağrıldığı TV programlarında tarafsızlığı bir kenara bırakarak Corinthians amigosu gibi yaptığı yorumlar rakip takım taraftarlarının öfkesine neden oluyor ama doktor başka türlü davranmayı ömrünün sonunda bile öğrenemiyordu.

Sonsuza dek kalbimizdesin

İngilizlerin efsanevi futbolcusu George Best’in “1969’da içkiyi ve kadınları bıraktım. Hayatımda geçirdiğim en berbat 20 dakikaydı” sözüne uygun bir yaşamı olmuştu. Biranın kahvaltıda içilmeyecek bir içecek olduğunu bilmeyen Sόcrates siroz olduktan sonra biranın kendisine iyi gelmediğini düşünerek şaraba başlamıştı. Hiç tanımadığı insanların karaciğer nakli teklifi elbette gurur vericiydi ama bir o kadar da durumun vahametini gösteriyordu. Fakat Tıp Fakültesi mezunu Sόcrates kendi kendinin doktoru olmayı reddediyordu.

Corinthians’ın şampiyon olduğu bir pazar günü ölmek istediğini gökyüzüne fısıldayan Sόcrates’in bu dileği tanrılar katında kabul görür. “Ateistlerin açıklayamayacağı olay” 4 Aralık 2011 tarihinde gerçekleşir. Onunla vedalaşmak isteyen yüzlerce insan Botafogo ve Corinthians formasıyla Bom Pastor Mezarlığı’na gelir. Mezar taşının üstüne şampiyonluğunu istediği takımın bayrağı serilirken, eyaletin öbür ucunda şampiyonluk maçına çıkan Corinthians tribünlerinde “Sόcrates, Huzur İçinde Yat” ve “Sόcrates, Sonsuza Dek Kalbimizdesin” pankartları açılır. O gün Brezilya’da oynanan her maçta doktor için saygı duruşunda bulunulur. Gözleri yaşlı taraftarlar “Sόcrates, Sόcrates, Sόcrates!” diye haykırırken onun attığı goller sonrasında yaptığı gibi yumruklarını havaya kaldırır.

Bulunduğu yerden hayata müdahale ederek, dünyayı değiştirmeye çalışan, bunu yaparken önce karaciğerini sonra hayatını heder eden bu güzel insanı, Sόcrates’i seviniz.