Reddit’in kamçılamasıyla GameStop [mali durumu kötüleşmekte olan bir oyun videoları zinciri; -ç.n.] hisselerinin kısa zamanlı satışının sıkışması [arzı düşük olan ve kısa bir zaman içinde satılması planlanan bir hissenin ani aşırı talep nedeniyle fiyatının olağanüstü artması ve sıkışması -ç.n.] kapitalizme bir tehdit oluşturmaz, çünkü zenginleri kendi oyunlarında yenemezsiniz; ama, çürümüş sistemleri ortaya çıkarmak için kolektif eylemin gücünü gösterir.

1976’da, Peter Drucker, The Unseen Revolution: How Pension Fund Socialism Came to America (Görülmeyen Devrim: Emeklilik Fonu Sosyalizmi Amerika’ya Nasıl Geldi) adlı bir kitap yayımladı. Kitap, o zamanlar hayret verici olabilecek, bugün ise hafiften eğlendirici sayılabilecek bir cümleyle başlıyordu: “Eğer sosyalizm ‘işçilerin üretim araçlarına sahip olması’ diye tanımlanıyorsa […] o halde Birleşik Devletler ilk gerçek ‘Sosyalist’ ülkedir.”

Emeklilik fonu sosyalizmi çok hoşa giden bir fikir üzerine kuruludur: sosyal değişim yavaşça, tekrarlanarak, çok fazla açıktan çelişki olmaksızın meydana gelebilir. İşçiler fabrikada patronlara karşı ya da sokaklarda patronları koruyan kapitalist devlete karşı savaşmak yerine, sahip oldukları gücü kullanarak işyerlerini daha sorumlu davranmaya zorlayabilirler.

Ve hepsini yan yana koyarsanız bu güç bayağı önemlidir. ONS’nin [Office of National Statistics – Ulusal İstatistik Ofisi] servet ve malvarlığı araştırmasına göre, Birleşik Krallık’taki toplam özel emeklilik fonu serveti 6,1 trilyon sterlindir; toplam servetin %42’si ve Birleşik Krallık’taki yıllık üretimin iki katından çok daha fazlası. Bu varlığın, şu ya da bu şekilde, önemli bir kısmı menkul kıymetler borsasına yatırılmaktadır. Teorik olarak, işçiler hissedar olarak güçlerini kullanabilir ve şirketleri ücretlerini arttırmaya, koşullarını iyileştirmeye ve karbon ayak izini azaltmaya zorlayabilirler.

Ne yazık ki, Druker’in Görülmeyen Devrim’i kapitalist toplumsal ilişkilere gerçekten tehdit oluşturabilecek cinsten bir harekete dönüşmekte başarısız oldu. Kısmen, özel emeklilik varlığına sahip olanlar arasındaki kolektif eylem büyük maliyetleri beraberinde getireceği için.

Daha da önemlisi, sonucun kaynağında emeklilik varlığının oldukça eşitsiz dağıtıldığı gerçeği yatıyordu. Servet sahipleri çoğuna, orta sınıflar birazına, çoğunluğu ise neredeyse hiçbir şeye sahip değil. Diğer bir deyişle, ‘emeklilik varlığına sahip olanlar’ bir sınıf değildirler; sosyal değişim için çağrı yapmak üzere onları bir araya getirecek paylaşılan ortak değerlere sahip değildirler.

Ellerinde ekonomik teşvik paketi çekleriyle Redditçiler devreye giriyor. Ellerinde geçtiğimiz birkaç ay içinde Amerika’da birbirini takip eden COVID-19 teşvik programlarıyla dağıtılan nakit bulunan milyonlarca sıradan insan bir dizi hisseyi -içlerinde oyun videoları perakendecisi GameStop da olmak üzere- ‘short’layan [bir hedge fonunun fiyatının düşeceğini beklediği bir hisseyi parasını daha sonra ve o zamanki fiyatı üzerinden ödemek kaydıyla satın alması ve kısa bir süre sonra satması. Ödeme vakti geldiğinde fiyatlar düşmüş olacağı ve aldığı fiyatın altında ödeyeceği için arada büyük kârlar elde etmesi; -ç.n.] hedge fonlarını iflas ettirmek için bir plan geliştiriyorlar.

Olanı kısaca özetlemek gerekirse, Reddit’in bir kullanıcı forumu olan r/WallStreetBets’in [buradaki ‘r’ Reddit’e, ‘WallStreetBets’ de Reddit’in Wall Street Borsası’ndaki gayrimenkul alım satımıyla ilgili tartışmaları yapan/izleyen grup platformuna işaret ediyor, yani Reddit’e ait bir alt grup; -ç.n.] birkaç kullanıcısı bazı hedge fonların GameStop gibi bazı hisselerde önemli ‘short’/kısa pozisyonları olduğunu görüyorlar; basitçe söylersek, bu fonlar bu hisselerin fiyatlarının düşeceğine dair büyük bahislere girmişler.

Redditçiler, bir araya gelip, bir ‘kısa satış sıkışması’ yaratıp GameStop gibi hisselerin fiyatlarını yükselterek kısa satış [shorting] yapan hedge fonları aradaki fiyat farkını ödemek zorunda bırakarak, canlarına okuyabileceklerini fark ettiler.

Olağan zamanlarda böyle bir stratejinin işlemesi mümkün olamazdı: küçük yatırımcılar genelde fiyatlar üzerinde önemli bir etki yaratacak büyüklükte değildirler veya aralarında yeteri kadar koordinasyon yoktur. Ama olağan zamanlarda değiliz.

Birincisi, merkez bankası varlık alımı programlarının hisse fiyatlarını allak bullak etmesinden dolayı herhangi bir hissenin gerçek ‘değer’ini bilmek imkânsız. Görünüşe bakılırsa, neredeyse bütün Amerikan gayri menkulleri haddinden fazla değerli. Ve eğer hepsi haddinden fazla değerliyse hiçbiri haddinden fazla değerli değil.

İkincisi, finansal piyasalardaki ciddi oynaklığın karakterize ettiği büyük ölçüde belirsiz zamanlardan geçiyoruz. Özünde, herkes, ya kimsenin gerçekte ne olduğunu anlamadığı ya da yarın ne olacağını tahmin edebilecekleri geçerli bir sebebe sahip olmadıkları bir bağlamda bahse giriyor. Bu bağlamda, neyin ‘güvenilir’ ve neyin ‘riskli’ olacağı sezgisi çarpıtılıyor.

Üçüncüsü, Birleşik Devletler -dünyanın rezerv parasını [Dolar] basmak kapasitesine sahip en önemli emperyal güç olarak- belirsizlikle dolu bir dünyada güvenli bir liman olarak görülmektedir. (Madalyonun diğer yüzü ise, bazı durumlarda şiddetli borç sıkıntısına yol açan, dünyanın yoksul ülkelerinden kitlevi sermaye kaçışı oldu.)

En sonuncusu ise, şimdi, hem ekonomik teşvik çekleri dolayısıyla hem de pandemi boyunca fazladan para biriktirebildiği için elinde fazladan nakiti olan milyonlarca küçük yatırımcı var.

Bütün bu faktörlerin bir araya gelmesi, balonların -ya da bazılarının söylediği gibi tek bir devasa balonun- oluşması için mükemmel koşullar yaratıyor. Bu koşullarda, yeteri kadar büyük olan ve yeteri kadar parası olan küçük yatırımcılar tarafından yaratılan kısa sıkışma piyasayı önemli ölçüde etkileme potansiyeline sahip. Ve öyle de oldu; Redditçiler bir hedge fonu neredeyse iflas ettirdiler.

Görünüşe bakılırsa, Redditçi Devrim, Druker’in Görülmeyen Devrimi’nden daha farklı olamazdı. Yatırımcılar kendi paralarını doğrudan yatırıyorlar, aralarında koordinasyon ve örgütlenme var ve finansal piyasalarda olabildiğince büyük tahribat yaratmaya kararlılar; şirketleri kibarca sosyal olarak daha sorumlu davranmak için dürtmeye değil.

Ama gerçekte, her ikisi de aynı yanlış mantığa dayanıyor: işçilerin işçiler olarak gerçek bir güç gösteremeyecekleri, dolayısıyla da bu gücü sahipler olarak yapmaya gayret etmeleri.

Bu cinsten bir ‘örgütlenme’nin finansal piyasalar için, nerede kaldı ki kapitalizmin bütünü için, bir tehdit olmayacağını anlamak için örgütlenmenin amaçlarının ne olması gerektiğini düşünmeliyiz. Genel olarak, örgütlenme üç amaca ulaşmaya çalışmalı: sermaye birikimini sekteye uğratmak, bir merkezi sosyal uzlaşmazlığa vurgu yapmak, insanlara kendi güçlerini ve özneliklerini hissettirmek.

Birinci amaca bakarsak, Redditçiler sermaye birikimini sekteye uğratmadılar; desteklediler. Şüphesiz, hedge fonların peşine düştüler ve böylece diğer kapitalistlere karşı bahse girişen birkaç rantçının servetini azalttılar.

Fakat bunu diğer bir şirketin piyasa fiyatını arttırarak, diğer hisse sahiplerinin servetini (göründüğü kadarıyla, birkaç diğer büyük finansal kurum da dahil olmak üzere) yukarı çekerek ve o şirketin sahiplerini ve yöneticilerini diğer kapitalistlere ve tedarik zincirinin her noktasındaki işçilere göre kuvvetlendirerek yapıyor.

İkinci amaca bakarsak, eylem kapitalist toplumsal ilişkilerdeki bir merkezi uzlaşmazlığa vurgu yapmakta başarısız oldu. Emek/sermaye bölünmesi tamamen ortadan kaybolmuş; ama finansallaşma koşulları altında işçiler ve kapitalistler arasındaki bölünmeye bir boyut daha ekleyen sahip olanlar/olmayanlar bölünmesi de öyle.

Thatcher ve Reagan gibi politikacıların insanları hisse senedi satın almak ve özel emeklilik hesabına sahip olmak için ısrarla ikna etmeye çalışmalarının arkasında bir sebep var: emek ve sermaye arasındaki temel çelişkinin üstünü örtmek için bir küçük kapitalistler sınıfı yaratmak istediler.

Ne kadar orta sınıf hisse sahibi varsa, servet sahipleri için varlık fiyatlarının sürekli olarak artmasının herkesin yararına olacağına onları ikna etmek o kadar kolay olacak.

İddia edildiğine göre, yeteri kadar kararlı bir şekilde tasarruf ettikleri takdirde herkes sahip olabilir. Tabii ki bu doğru değil. Zengin dünyadaki bazı insanlar içinden hiçbir zaman çıkamayacakları düşük ücret ve borç döngüsü tuzağına düşmüş olabilirler. Ve Küresel Kuzey’de borsalar tarafından dağıtılan kârların önemli bir kısmı Küresel Güney’deki yoksullaşmış işçilerin aşırı sömürülmesinden elde ediliyor.

En son amaca gelince ise, GameStop hikayesi daha çok bir başarı oldu. Redditçiler kolektif eylemin gücünü gerçekleştirdiler. İnsanların çoğuna hiçbir şeyi değiştirmeye güçlerinin yetmeyeceğini öğreten bir dünyada bu hiç de küçük bir başarı değil.

Ve GameStop gibi hisselerdeki alım-satımı engellemek için finansal kapitalizmin bekçilerinin aldığı hızlı tedbirler sayesinde, pek çok insana sistemin hileli olduğunu ifşa ettiler: bir ‘mini kapitalist’ aslında hiçbir cinsten kapitalist değildir. Aslında, dünyanın her yerindeki işçilere karşı ittifakın sessiz bir ortağıdırlar.

Eğer bu hikâyeden iyi bir şey çıkacaksa (internette yayılan bazı komik video ve deyişlerden başka), o da Redditçilerin yeni buldukları kolektif bilinçlerini -ne kadar sınırlı olsa da- işyerlerinde, oy kabinlerinde ve sokaklarda da kullanabilecekleridir.

30 Ocak 2021

---

Grace Blakeley, Tribune’ün yazarlarındandır ve haftalık podcast A World to Win’in sunucusudur.

[Tribune Magazine’de yayımlanan İngilizce orijinalinden Sevil Kurdoğlu tarafından Sendika.Org için çevrilmiştir]