Sendika.Org yazarlarından Can Şafak’ın Sosyal Tarih Yayınları’ndan çıkan iki ciltlik eseri Maden-İş Tarihine Tanıklıklar, Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nun (DİSK) kurucu ve lokomotif sendikası Maden-İş’in 1965-1980 dönemini ele alan bir sözlü tarih çalışması.

Can Şafak çalışmanın öyküsünü şöyle özetliyor:

Bu çalışma, Sosyal Tarih Yayınları’ndan çıkan Büyük Grev 1977 (2012) ve Ereğli 1965-1980 Çelik İşçileri (2015) kitaplarımın beş yılı aşan hazırlık sürecinde dönemin ve olayların tanıklarıyla yapılan görüşme kayıtlarının büyük bir bölümünün çözümlerini -toplam otuz üç görüşme- içeriyor. Bu uzun çalışma iki konuya odaklanıyor: Bunlardan biri Maden-İş’in 1977 Mayıs ayı sonunda Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası’na (MESS) karşı toplu grev çıkışıyla daha 1975’ten başlayarak tek tek süren grevlerle birleşen, aşamalı olarak katılan yeni grevlerle ve MESS’in uyguladığı toplu lokavtla büyüyen Büyük Grev süreci. Diğeri ise, Karadeniz Ereğlisi’nde Maden-İş’in 1965-1980 dönemindeki örgütlenme, toplu pazarlık mücadeleleri.

Maden-İş tarihi içinde büyük önem taşıyan bu iki mücadele sürecinin, dönemin koşullarından, siyaset alanında ve sendika hareketinde ‘60’ların ve ‘70’lerin hızla gelişen olaylarından ayrılamaz oluşu, yaptığımız görüşmelerin ya da söyleşilerin, bu iki spesifik başlığın –Büyük Grev ve Ereğli süreçlerinin- kendi dinamiklerini de aşan çok geniş bir perspektife oturmasını kaçınılmaz kıldı. Bu dönem, 1960’da bir askerî darbeyle yaratılan siyasî-sendikal koşulların, 1971 askerî darbesiyle yeniden şekillendiği, 1980’de yine bir askerî darbeyle altüst olduğu bir zaman aralığıdır. Sendika hareketinin tarihindeki en büyük kopuş bu dönemde yaşanmış, DİSK doğmuştur. ‘60’ların ortalarından başlayarak sosyalist sol ve sendika/işçi hareketi tarihinin en büyük yükselişini yaşamıştır. 1961 yılında kurulan Türkiye İşçi Partisi (TİP) 1965 seçimlerinde büyük bir başarı elde etmiş, ’68 Baharıyla öğrenci gençlik sola yönelmiş, işçiler, 1969, 1970 yıllarında ve özellikle metal ve lastik işkollarında örgütlenen büyük işyeri işgalleri ve direnişlerle DİSK’e katılmaya başlamışlardır. 15-16 Haziran direnişiyle işçi sınıfı, gücünü dosta düşmana göstermiştir. ‘70’lerde ise solun ve sendika hareketinin yükselişi sürecinde göz ardı edilemeyecek bir olgu, Türkiye Komünist Partisi’nin (TKP) 1973 Açılımı olmuştur. 1974’te Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP), 1975’te Türkiye İşçi Partisi (2. TİP) kurulmuş, 12 Mart faşizminin ezdiği sol, öğrenci gençlik içindeki hareketlenmelerle yeniden şekillenmeye başlamıştır. Bu döneme rastlayan Maden-İş’in 1974’te toplanan 21. Genel Kurulu ve DİSK’in 1975’te toplanan 5. Genel Kurulu, Maden-İş’in ve DİSK’in 1980 Eylülü’ne kadar olan dönemi açısından kritik önemdedir. 1975’te DİSK’ten başlayan ve Maden-İş içinde süren siyasî süreçlere, TKP’nin DİSK’e ve Maden-İş’e hâkim olma mücadelesi damgasını vurur. 1975 yılı DİSK’in örgütlediği büyük mitinglere sahne olur. Bu yükselişin militan gücü Maden-İş’tir. Bunu 1976 DGM Direnişi, 1977 1 Mayıs’ı ve aynı yıl örgütlenen Büyük Grev izler. Yakın tarihte iz bırakan DGM Direnişi, sermayenin büyük çaplı ve cepheden saldırısıyla sınıf mücadelesini yeni, kritik bir noktaya taşır. DİSK’in ‘60’ların sonlarında başlayan yükselişinin tepe noktasını oluşturur. 1977 1 Mayıs’ı Türkiye’nin siyasî tarihi, işçi sınıfı tarihi içinde silinmeyecek izler bırakır. 5 Haziran 1977 seçimlerinin ardından, DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in 28 Temmuz 1977 tarihinde yaptığı Ulusal Demokratik Cephe (UDC) çağrısıyla DİSK’in kendi içinde sürüp gitmekte olan iç çekişmeleri görünür hâle gelir. DİSK’in kavgası kendi içine bükülür. TKP-CHP kavgası DİSK içindeki diğer sol kesimi de içine alarak büyür ve TKP’ye karşı bir ittifaka dönüşür. 1977 yılı biterken toplanan DİSK Genel Kurulu, Maden-İş çizgisinin -ve yöneticilerinin- tasfiye edildiği bir yönetim değişikliğiyle sonuçlanır. Ortak siyasî yönelime sahip Maden-İş, Baysen ve Banksen, DİSK’ten geçici olarak ihraç edilirler. Bu süreçler, 1975’te başlayan ve 1978 başında sonuçlanan Büyük Grev süreci içinde yaşanmış hem grevler hem de Ereğli’de 1978 yılı başlarında ortaya çıkan sert sendika rekabeti üzerinde etkili olmuştur. 1978 Şubat ayında Karadeniz Ereğlisi’nde Maden-İş 9. Bölge Temsilciliği tarafından sendika Genel Merkezi’nin bilgisi dışında başlatılan grevin ardından Maden-İş’e karşı Devrimci Maden-İş’in kurulmasıyla patlak veren, Ereğli’den İstanbul’a sıçrayan bu sendika rekabeti hem bu genel gidişatın bir sonucu olarak ortaya çıkmış hem de DİSK ve Maden-İş içindeki ayrışmayı derinleştirmiştir.

Bu nedenle 1965-1980 dönemi Maden-İş tarihi, dönemin siyasî koşulları, özellikle de DİSK’in ve TKP’nin 1973 Atılımı’ndan 1980’e kadar olan döneminin tarihi dışında anlaşılamaz. Böyle bir tarih söyleşisi ve yazımı, siyasette ve sendika hareketinde bu dönem boyunca yaşanan süreçleri de kapsar. Öyle de olmuştur ve bu kitapta yer alan ve iki ayrı somut başlık –Büyük Grev ve Ereğli süreçleri- üzerinde yürütülen söyleşiler, bu iki süreci etkileyen olayların karmaşıklığı, iç içe geçmesi nedeniyle çoğu kez bu başlıklardan uzaklaşmış ve bunlar kadar hatta bunlardan daha çok dönemin konjonktürü üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu yanıyla da Maden-İş Tarihine Tanıklıklar, 1965-1980 döneminde Maden-İş içinde olup bitenlerin yanında DİSK’in ve TKP’nin tarihi açısından da çok kıymetli tanıklıkları yansıtmaktadır.

Hacmi nedeniyle bu çalışmanın, iki kitap halinde yayınlanması düşünüldü. Birinci kitap, Büyük Grev 1977, ikinci kitap ise Ereğli 1965-1980 Çelik İşçileri kitaplarının hazırlık sürecinde yapılan görüşme kayıtlarını içeriyor. Söyleşiler kitaba alfabetik isim sırasına uygun olarak alındı. Ancak birinci kitaptaki, 3 Mayıs 2010 tarihinde Memet Ertürk, Halit Erdem, Toygun Erarslan ve Alpay Biber’le olan söyleşimiz, diğer söyleşilerde de zaman zaman atıfta bulunulan bir söyleşi olması nedeniyle en başa alındı.

Kitapta düşünceleri, gözlemleriyle ve tanıklıklarıyla tarihe ışık tutan Memet Ertürk, Ali Eşref Turan, Toygun Erarslan, Saygı Yağmurdereli ve Mahir Çetin’i ne yazık ki geçen zaman içinde kaybettik. Anıları önünde saygıyla eğiliyorum. Söyleşilerin bütün halinde yayınlanması fikrini veren ve kitabın tamamını okuyarak editörlüğünü üstlenen sevgili arkadaşım Erden Akbulut’a katkıları için teşekkür borçluyum.

Maden-İş Tarihine Tanıklıklar’ın, emek tarihine ve sol siyasi tarihe katkı getireceğini ve araştırmacılar için de bir başvuru kaynağı olacağını düşünüyorum.

Kitaba ulaşmak için:

https://www.sahafstandi.com/urun/maden-is-tarihine-tanikliklar-2-cilt-can-safak/

Sendika.Org