Başkan Hugo Chávez, geçen 23 Kasım tarihinde yapılan belediye ve eyalet seçimlerde yeni ve kesin bir zafer elde etti. Venezüella Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV), 223 belediyede (%80), 17 eyalette (%70) seçimi kazandı. Çeşitli muhaliflerin elde ettikleri %41,65 oy oranına karşılık %53,45 oranında oy aldı. Ayrıca, 2007 yılında yapılan referandumu, muhaliflerinin 555.443 oyuna karşılık 694.342 oy […]
Başkan Hugo Chávez, geçen 23 Kasım tarihinde yapılan belediye ve eyalet seçimlerde yeni ve kesin bir zafer elde etti. Venezüella Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV), 223 belediyede (%80), 17 eyalette (%70) seçimi kazandı. Çeşitli muhaliflerin elde ettikleri %41,65 oy oranına karşılık %53,45 oranında oy aldı. Ayrıca, 2007 yılında yapılan referandumu, muhaliflerinin 555.443 oyuna karşılık 694.342 oy ile kazandı.
Seçilişinden bu yana on yıl geçen Başkan Hugo Chavez, Venezüella’da büyük bir dönüşümü üstlendi. Onun başlıca amacı, %70’i yoksulluk sınırı altında yaşayan halkın hayat düzeyini iyileştirmekti.
Burada, onuncu yıl dönümü nedeniyle, şimdiye dek yapılan başlıca reformların bir değerlendirmesini yapacağım.
Hugo Chavez, halkı tarafından takdir edilen bir başkan. 2008 yılının Eylül ayında gerçekleştirilen bir araştırmada, halkının %69’unun olumlu oyunu aldı. Chavez, kıtanın en güçlü demokratik meşruiyet ortamını düzenlemekten övünç duyan bir başkan. Gerçekten, 1998, 2000 ve 2006 yıllarında, ardı ardına yapılan başkanlık seçimlerinde %60’ın üzerinde ve 2004 yılında yapılan referandumda %59,1’lik oy oranıyla, fazlasıyla büyük başarılar elde etti. En seçkin uluslararası kurumlar, seçim süreçlerindeki şeffaflığı onayladılar. Masadaki tek gölge: 1998 yılından beri ardı ardına kazanılan on iki seçim zaferinin sonucunda, 2007 yılının Aralık ayında yapılan, anayasa reformunun reddedilmesi oldu. (1)
Venezüella liderinin popülerliği, halkın yaşam düzeyinin yükselmesine olanak sağlayan, ekonomik ve sosyal reformların dikkat çekiciliğiyle açıklanabilir. Elbette, Chavez için hiçbir şey kolay olmadı. 2002 yılının Nisan ayında, Washington tarafından organize edilen hükümet darbesinin kurbanı oldu. Olağanüstü bir halk ayaklanması ile kurtarıldı. Ayrıca, 2003 yılında, ulusal ekonomiye 10 milyar dolara mal olan, petrol tesislerine yapılan sabotajlara göğüs germek zorunda kaldı. Ve hala hükümeti devirme girişimleri devam etmekte. (2)
Devletleştirmeler
Bolivar hükümeti, 2003 yılında, oligarşinin elinde bulunan Venezüella Devlet Petrol Şirketi’nin (“Petroleos de Venezuela S.A.” -PDVSA) kontrolünü yeniden ele geçirdi ve hidrokarbonları devletleştirerek ülkenin enerji kaynaklarına yeniden sahip oldu. Şimdi, PDVSA, yeni ortak girişimlerin %60’na sahip. Venezüella hükümeti ayrıca, 2007 yılı Mayıs ayında, dünya çapında çok önemli stokları barındıran “Orinoco Petrol Havzası”nı devletleştirdi. (3)
Önceden, çokuluslu petrol şirketleri 4 dolara ürettikleri bir varil petrolü, satması için Venezüella devletine 25 dolara veriyorlardı. Bu sağlam bir kazanç yoluydu. Bu yeni sistemle devlet, günlük 500.000 varil petrol üretiminden, 3 milyar dolar artırıyor. Şimdi bu devletleştirmeler, ülkeye günlük 400.000 varilden daha fazla ek gelir sağlıyor. (4)
Venezüella hükümeti, çeşitli uluslararası firmaların vergi kaçırdıkları tespit edildikten sonra kârlar üzerinden alınan vergiyi % 34’ten %50’ye çıkarma kararı aldı. Ulusa 1 milyar dolar tutarında ek bir gelir sağlayacak olan, ham petrolün çıkarılmasına ilişkin, %33’lük yeni bir vergi koydu. Bunların yanı sıra, ham petrol ihracatı üzerine % 0,1’lik yeni bir vergilendirme de yaptı. Hükümet, tekelleşmiş durumda bulunan telekomünikasyon ve bazı elektrik şirketlerinin devletleştirilme sürecini üstlendi. Büyük kısmı Amerikan sermayesine ait olan “Compañía Anónima Nacional Teléfonos de Venezuela S.A.” Venezüella Ulusal Telefon Şirketi’nin (CANTV) ve “Electricidad de Caracas” Karakas Elektrik Şirketlerinin kontrolü devletin eline geçirdi. (6)
Tarım alanında; Chavez, büyük toprak sahiplerinin elindeki yaklaşık 2 milyon hektarlık bir alanı, yani ekilebilir tarım arazisinin % 28,74’lük kısmını kamulaştırdı. Toplamda 6,5 milyon hektar üzerindeki toprağı kamulaştıracak. Amaç, gıda egemenliğine ulaşmak için tarımı geliştirmek. Islahı yapılan toprakların %49’u cifçiler arasında dağıtıldı, %40’ı stratejik projeler için ayrıldı, %11’i de kooperatiflere verildi. (7)
Bu reformlar Venezüella ekonomisi üzerinde olumlu etkiler yaptı. Birbirini izleyen 19 üç aylık dönemdeki ortalama büyüme hızı %11,2 oldu.
Gerçek bir sosyal devrim
Ekonominin çeşitli dallarında yapılan devletleştirmeler, petrol fiyatlarındaki artışlar, devlet gelirlerinde önemli bir artışın meydana gelmesiyle devlet, gerçek bir sosyal devrimi gerçekleştirmeye başladı. Hükümet uygulanan çeşitli programlar sayesinde, yoksulların lehine mükemmel sonuçlar elde etti. Sosyal programları finanse etmek için özel Fonden fonunun kurulması sayesinde, yoksulluk sınırı altında yaşayan kişilerin oranı, on yılda %20,3’ten %9,5’e düştü. İşsizliğe gelince, 1998 yılında %16,6 olan oran 2008 yılında %7,1 oldu. Zenginle yoksul arasındaki eşitsizlik 1998-2007 yılları arasında 13,7 azaldı. Sosyal güvenlik-emeklilik kapsamındakilerin sayısındaki artış %218,4. Devlet bütçesindeki sosyal harcamalar 1998 yılında %47,8 iken 2007 yılında %59,5 oldu. (9)
1998 yılında başlatılan geniş kapsamlı geliştirilmiş eğitim programları olağanüstü sonuçlar verdi. Robinson I adlı okuma yazma kampanyasında, 1,5 milyona yakın Venezüellalı okuma yazma öğrendi. UNESCO, 2005 yılında, Venezüella’da cahilliğin yok edildiğine hükmetti. Sonunda bütün nüfusun ilköğretim düzeyine erişebileceği Misyon Robinson II programına başlandı. Bu programa, on binlerce gencin üniversite eğitimi alabileceği, Misyon Ribas ve Sucre eklendi. 2007 yılında, 26 milyon nüfus üzerinden, neredeyse 12,7 milyon çocuğun okula gittiği hesaplanıyordu. Chavez’in iktidara gelişinden bu yana okul kayıt sayılarında artış durmadı. 2001 yılında 6,9 milyon olan rakam 2002 yılında 9,5 milyona yükseldi; 2004 yılında 11,3 milyon; 2005 yılında 11,8 milyon ve 2006 yılında 12,1 milyon ilkokula kayıtlı çocuk vardı. (10)
Sağlık alanında: Ulusal Kamu Sağlık Sistemi, bütün Venezüellalılar için parasız sağlık hakkını garanti altına aldı. Program La Misión Barrio Adentro I dâhilinde, 1998 yılından bu yana, yüzlerce doktor tarafından, 4.469 sağlık merkezinde, 300 milyon muayene gerçekleştirildi. Yaklaşık olarak 17 milyon kişi ile ilgilenildi. Oysa 1998 yılında, sadece 3 milyondan az kişi düzenli sağlık hizmeti alabiliyordu. 104 binden daha fazla hayat kurtarıldı. Bebek ölüm oranı binde onun altına düşürüldü. Ayrıca, göz rahatsızlığı bulunan yoksul Güney Amerikalılara parasız hizmet veren Operación Milagro de Cuba sayesinde, 176.000 yoksul Venezüellalı göz sağlığına kavuştu. (11)
Hükümet, yetersiz beslenme sorunundan kurtulmak için Gıda Misyonu “la Misión Alimentación” oluşturarak, satılan mallar üzerinde devletin %30 sübvansiyon uyguladığı, Mercel adında gıda satış mağazaları açtı. Bütün ülkede 14.000 satış noktası oluşturuldu. Halkın yarısı yani 13 milyon kişi bu mağazalardan alışveriş yapıyor. Diğer taraftan, 4 milyon çocuğa, Okul Beslenme Programı (Programa de Alimentación Escolar) çerçevesinde ücretsiz gıda verilmekte. Latin Amerika Ülkeleri Ekonomik Komisyonu’na (CEPAL) göre, Venezüella, Latin Amerika’da Küba ve Şili’nin ardından, çocuklarda yetersiz beslenme oranı en düşük üçüncü ülke.
1998 yılında, şehirlerdeki nüfusun %80’i güvenli içilebilir suya sahipti. Bu sektöre yapılan büyük yatırımlar sayesinde, 2007 yılında, bu oran %92’ye yükseldi. Kırsal kesimde de önemli çabalar sonucu, 1998’de %55 olan oran 2007 yılında %71’e yükseldi. 6.5 milyondan daha fazla insan
bu hizmetten yararlandı. Venezüella, BM tarafından, bu topraklar için 2001 yılından 2015 yılına kadar belirlenmiş olan Binyıllık Kalkınma Hedeflerine ulaştı.
1998 yılında 118 dolar olan aylık asgari ücret, 2003 yılında 154, 2005 yılında 192 dolar oldu. Şu anda ise 286 dolar ve bu Latin Amerika’daki en yüksek rakam. Karşılaştırma yapacak olursak, IV. Cumhuriyet döneminde (Chavez öncesi dönem), asgari ücretin seyri, en iyi durumlarda durdu, bazen de düştü. 1996 yılında, ülkede enflasyon baş döndürücü seviyeye %100’e yükseldiği zaman, asgari ücret sadece 36 dolardı. 1994 yılında 101 dolar, 1992’de 132 dolar oldu. (14) Ayrıca şimdi, hiç çalışmamış yaşlı insanlara, asgari ücretin %60’ına denk düşen bir koruma ücreti verilmesi için yasal düzenlemeler yapılmakta.
Korumasız kadınların yanı sıra özürlü insanlar da asgari ücretin %80’i kadar bir maaş, 61 yaşından büyük ve çok yoksul ev hanımlarına tam maaş veriliyor. Ayrıca, 2010 yılından itibaren, çalışma saatleri, maaşlarda azalma olmaksızın günde 6, haftada 36 saate indirilecek. (15)
Konut sorununa gelince, yetkililer, çeşitli halk katmanları için büyük çaplı yeni konutların inşaatını yüklendi. Mikrokredi politikası ile yapımlarına başlandı. Venezüella, bu sosyal devrim sayesinde, şimdi 70 ülkenin bulunduğu Yüksek İnsani Gelişim indeksinin bir parçası.
Uluslararası dayanışma
Hugo Chavez, ülkesinin Dünya Bankası ve IMF’ye olan ileriye yönelik borçlarını peşin ödeyerek bu kurumlardan ayrıldı. Amerikalılar için Bolivar Alternatifini (Alternativa Bolivariana para las Américas) geliştirerek ve Güney Bankası’nı kurarak diğer Amerikan uluslarına yardımı genişletti ve bölgesel ekonomik bütünleşmeyi ilerletti. Şu anda Venezüella’nın kıtaya sunduğu doğrudan mali destek, Amerika’nın sunduğundan daha önemli bir yer tutuyor. Bush yönetiminin yalnız 3 milyar dolarına karşılık Chavez, 2007 yılı için 8 miyar 800 milyon dolardan daha fazla bir değerde enerji, sermaye yardımı ve bağışta bulundu. Hatta kendi hükümetleri tarafından terk edilen Amerikan vatandaşları Venezüella’nın özverili politikasından, ucuz yakıt alarak faydalandılar. (17)
Venezüella, gerekli siyasi istem şartıyla ve en fazla yağmalanan ulusal zenginliklerin bir kısmının yönlendirilmesi ile hükümetlerin katkılarıyla, aşırı yoksulluğun hızlı bir şekilde düşürülebilineceğinin, halkın refahının önemli ölçüde iyileştirilebilineceğinin belirgin bir kanıtıdır. Halkların, kıtayı ateşe veren eşitsizliği bitirmek için gerçek bir politik istek ile genel çıkarlarını temsil eden liderleri, çeşitli ulusların iktidarına getirdikleri bir yerde, Caracas, Latin Amerikanın yenilenmesinin mükemmel bir örneğini yarattı. Şimdiye dek görülmemiş ölçüde dünya ekonomisini tahrip eden mali krizde ve vahşi neoliberalizm karşısında, Venezüella inandırıcılığı olan, alternatif ve taşınabilir bir örnektir.
Le Monde Diplomatique
[Rebelion’daki İspanyolcasından Atiye Parılyıldız tarafından Latinbilgi (Sendika.Org) için çevrilmiştir]
Dipnotlar:
1 ABN , « Gestión presidencial tiene 69% de aceptación », 6 de octubre de 2008; ABN , « Victoria Roja, Rojita », 3 de diciembre de 2006.
2 Salim Lamrani, « Soberanía petrolera, reformas sociales e independencia económica en Venezuela », Rebelión , 15 de mayo de 2007.
3 Ibid.
4 Ibid.
5 Ibid.
6 Erika Hernández, « Cantv: icono de la privatización a la venezolana vuelve a manos del Estado », ABN , 12 de enero de 2007
7 ABN , « Casi 2 millones de hectáreas han sido recuperadas del latifundismo », 25 de marzo 2007.
8 ABN , « Venezuela entre los países con mayor índice de desarrollo Humano », 6 de octubre de 2008.
9 Ibid.
10 Ibid. ; Salim Lamrani, « La revolución social del presidente Hugo Chávez », Rebelión , 9 de mayo de 2006.
11 Ibid.
12 ABN , « Venezuela entre los países con mayor índice de desarrollo Humano », op. cit. ; Salim Lamrani, « La revolución social del presidente Hugo Chávez », op. cit.
13 ABN , « Venezuela sanea las cuencas de sus ríos para reducir escasez de agua », 21 de marzo 2007; ABN , « Venezuela entre los países con mayor índice de desarrollo Humano », op. cit.
14 ABN , « Venezuela con el salario mínimo más alto de Latinoamérica », 20 de abril de 2007.
15 Ibid.
16 ABN , « Venezuela entre los países con mayor índice de desarrollo Humano », op. cit.
17 Salim Lamrani, « Soberanía petrolera, reformas sociales e independencia económica en Venezuela », op. cit. ; Natalie Obiko Pearson & Ian James, « Exclusiva AP: Venezuela ofrece miles de millones a Latinoamérica », The Associated Press , 26 de agosto de 2007; The Associated Press , « Ayuda venezolana a Latinoamérica y el Caribe en el 2007 », 26 de agosto de 2007.