Dünya genelinde hızla artan yoksulluk emekçileri güvencesiz; güvencesiz olduğu kadar da ucuza çalışma ve ağır işlere yöneltti. Bu yönelimin baş unsurları ise açlığın pençesinden kurtulmak için daha çok didinen kadınlar olmaktadır. Yeryüzü genelinde işgücünün üçte birini kadınlar oluşturuyor ve erkeklerden daha az ücret alıyorlar. Sendikalaşma oranları ise düşük düzeyde. Bugün özel kampanyalar yürütülmesine rağmen yeryüzü […]
Dünya genelinde hızla artan yoksulluk emekçileri güvencesiz; güvencesiz olduğu kadar da ucuza çalışma ve ağır işlere yöneltti. Bu yönelimin baş unsurları ise açlığın pençesinden kurtulmak için daha çok didinen kadınlar olmaktadır. Yeryüzü genelinde işgücünün üçte birini kadınlar oluşturuyor ve erkeklerden daha az ücret alıyorlar. Sendikalaşma oranları ise düşük düzeyde. Bugün özel kampanyalar yürütülmesine rağmen yeryüzü genelinde çalışan kadınların ancak %40’ı sendikalı. Aslında 1990’lı yıllardan bu yana iktisadi ve sosyal çıkarlar hızla tekellerin lehine gelişim gösterdi. Tekellerin, emek gücü en ucuz ve günübirlik bir biçimde yağmalama fırsatlarını değerlendirmesi sonucu sendikaların da üye sayılarında hızla düşüşler yaşandı. Aynı düşüş kadın üye sayısında daha fazla görüldü.
Emekçilerin hak kayıplarına uğramasında sendikaların tutumunun etkisi bir yana 7 Mart 2002 tarihinde sendikalara üye kadın sayısını arttırmak için dünya genelinde “Kadınlara Sendikalar Sendikalara Kadınlar” kampanyası başlatıldı. Uluslararası Hür İşçi Sendikaları Konfederasyonu (ICFTU) ile küresel düzeyde örgütlenmiş sendika federasyonlarının birlikte kararlaştırdıkları kampanyanın üstünden beş yıl geçti. Kampanyanın amaçları, amaca erişmek için yapılan etkinlikler, ülkelerde ya da kıtalarda yaşanan özgül deneyler, sonrasında yapılması gerekenler, 2006 yılında yine kampanyanın adını taşıyan “Kadınlara Sendikalar Sendikalara Kadınlar” broşüründe toplandı.
Petrol İş Sendikası ” Kadın örgütlenmesine ilişkin özgün sorunları, bu sorunları aşma mekanizmalarını, ülke deneyimleri ışığında toplumsal cinsiyet perspektifi ile ela alması” açısından söz konusu broşürü Türkçe’ye çevirtip geçtiğimiz şubat ayında yayınladı. Broşür ülkemiz sendikacıları, kadın örgütçüleri ve çalışan kadınlar açısından da yol gösterici bilgiler içermektedir. Kampanya 49 ülkede 60 ulusal ve bölgesel sendika aracılığıyla hayat bulmuştur. Sendikaların, kadınların işinin niteliği ve sosyal durumlarına göre geliştirdiği özgün politikalar sonucu kadın üye sayısını arttırmada %40-%50 arasında başarı sağlanmıştır.
Türkiye’de çalışan kadınların sendikalaşma oranı %10-13 arasında değişmektedir. Kaldı ki ülkemizde kadınların aktif işgücüne katılım oranı da % 24 gibi çok geri bir düzeydedir. Kampanyanın yürütüldüğü ülkelerde kadınların sendikalara katılımının önündeki engeller özünde ülkemiz kadınları açısından da geçerli olan engellerdir.
“Kadınlara Sendikalar Sendikalara Kadınlar” kampanyasında ortaya çıkan verileri ifade eden söz konusu broşür ülkemizdeki kadın örgütlenmesinin kalıplarını gözden geçirmemiz açısından dikkate alınması gerekir.
Kadınlar neden sendikalardan uzak?
-Kadınlar sendikanın kendilerine ne bakımdan faydalı olacağını bilmiyorlar.
-Aile ile ilgili sorumlulukları yüzünden zamanları yok.
-Onlara bu konuda yol gösteren olmamış.
-Sendikalar hakkında olumsuz düşüncelere sahipler.
– Sendikalar kadınların ihtiyaçlarına cevap vermiyor.
-Erkeklerin egemenliğindeler.
-İşverenden çekiniyorlar.
-Kocaları engel oluyor.
-Üye aidatlarını ödemekte zorlanıyorlar.
-Üye olmak için özgüvene sahip değiller.
Kadınların sendikasızlık statüsünü aşmaları için sendikaların öncelikle yapması gerekenler şöyle sıralanıyor:
-Sendikaların sağladığı yasal hakları çeşitli kampanyalarla işçi kadınlara anlatarak bilinç yükseltmek.
-Bir kadın grubu işyerlerini ziyaret ederek çalışan kadınlarla şikayetçi oldukları konular başta olmak üzere, kendilerini ilgilendiren konularda görüş alış verişinde bulunması.
-İşe gidiş gelişlerde çalışma hayatı ile ilgili sohbetler.
-İşyeri düzeyinde sendika temsilcisi kadınlarla sendika üyeliğine özendirici çalışmalar yapmak
-Kadın işçilerin sorunlarıyla ilgili eğitim programları.
-Kadınları sendikalara çekmek ve örgütlemek için sendika temsilcisi kadınların eğitilmesi.
-Toplu pazarlık, örgütlenme taktikleri vb. için kadın işçiler arasındaki önderlik potansiyeli taşıyan unsurların yetiştirilmesine yönelik eğitim programları yapıp, çalışma grupları oluşturmak.
Kadınlara yönelik bilinç yükseltme kampanyalarında, özellikle Afrika’da tiyatronun, şarkıların son derece etkileyici araçlar olduğu belirtilmektedir.. Serbest ticaret bölgelerinde, ihracat sektöründe ve kayıt dışı ekonomide çalışan işçi kadınlara ulaşmak, kadın örgütleri ve sivil toplum örgütleri aracılığıyla mümkün olmaktadır. Kreş ve çocuk bakımevi gibi özel hizmetler sağlama yoluyla kadınların sendikalarda daha faal çalışmasının önü açılır.
Kadınları bünyesine katmak isteyen kadınlardın elbetteki hem sihirli hem de tek bir yöntemi yok. Her ülkenin ya da iş alanının kendine özgü koşulları sendikal örgütlenme yöntem ve tutumunda etkili olmaktadır. Bunlardan bazı örnekler:
Benin(Batı Afrika): Temel besin ve temizlik maddelerini ucuza sağlayan kooperatifler, çocuk bakım hizmetleri(pazarda çalışan kadınların yakınında emzirme yeri), yaşadıkları semtlerde çamaşırhaneler, aile planlamasından, sendikal bilinç sağlamaya değin değişik konularda tiyatro grupları kurulması.
Avusturya: Özel Sektör Çalışanları Sendikası, sosyal sigortası olmayan işçilere sigorta paketi veriyor.
Kenya: Kadınlara özel eğitim programları; gelir arttırıcı projeler. Kendi kendine yeten ve kadınlararası dayanışmayı güçlendirici kooperatifler. Kadınlar erkek egemenliğine boyun eğmek zorunda kalmadıkları ve çok bilmiş uzmanlara ihtiyaç duymadıkları için bu yapılarda durumlarından hoşnut hale geliyorlar.
Letonya: Ticaret gemilerinde çalışan işçilerin sendikası kadınlara özel sigorta, sağlık kontrolü, doğum izni sırasında ekstra ücret ve çocuk bakım olanakları sağlıyor.
Filipinler: Yoksulluktan dolayı sağlık hizmeti alamayan kadınlar için sendika parasız muayene olanağı sağlıyor.
Tayland: İşten çıkartılan işçi çocuklarının eğitiminin kesintiye uğramaması için Tayland İşçi Kongresi hükümetle anlaşmış olarak çocuklara eğitim bursu sağlıyor.
Buradan da anlaşılacağı gibi üyesini özellikle de kadın üye sayısını arttırmak isteyen sendika emek sarf etmeli ve güven sağlayıcı önlemler almalıdır. Kadınların sorunlarına yönelik özgül taktikler, iş kollarındaki dağınıklık ve yoğun iş temposunu aşabilmek için en basit yöntemleri bile kullanmak örgütlenmenin gelişmesine katkı sunmaktadır.Örneğin Bangladeş‘te kampanya yürüten tekstil iş kolundaki sendika ‘1+1 Kampanyası’ yöntemiyle her sendika üyesi kadının sendikaya bir üye kazandırmasını hedeflemiş. Malezya’da “Kadınlar Komitesi” ekipler halinde örgütlü olmayan sanayi bölgesi ve pazar yerlerine dağılarak kadın işçilerle bağlantı kurup, sohbet geliştirerek örgütlenmede başarı sağlamıştır. ABD’de, Uluslararası Hizmet Sendikası hemşirelik gibi kadın çalışanların yoğun olduğu bir iş kolunu seçip, bu işkolunda çalışan kadınlara yönelik yapılan anket sonuçlarından yararlanılarak, örgütlenecek kadınların beklentilerini belirlemiştir. Talepler doğrultusunda kamuoyu, medya ve internet aracılığıyla bilgilendirildi, sorunların çözümü için işverenlere çağrıda bulunuldu. Ve sendika bütçesinin %47’ye yakınını kadın çalışanların örgütlenmesi için harcadı. Taleplerin duyurulması için milletvekilleri, işvere
nler, vb. telefon, e-posta, faksla iletişim kurulur, yazılan mektuplar için cevap verilmesi istenir, cevap gelince yayımlanır ve duyurulur.
Kadınların sendikaya yaklaşım ve üyeliğini engelleyici nedenler, sendikaların yapması gerekenler ve bazı ülkelerden örnekler verilerek yapılan çalışmalarda amaç kadınları sendika üyesi yapmaktır. Sendikaya üye olan kadın için sorun her iki taraf (sendika-kadın) bitmiyor;bundan sonra da yapılması gerekenler var.
Kadınları Sendikada Etkin Kılmak İçin Neler Yapılmalı?
Kuşkusuz bunun için sendikaların, ana tüzüklerini cinsiyet eşitliğini sağlayacak tarzda gözden geçirmesi gerekir.
-Resmi anlamda kurulacak “Kadınlar Komitesi”‘ne üye bir ya da iki kadının sendika yönetimine girmesini sağlamak.
-Kadın birimlerinin kurulmasına ön ayak olup, birimlerin kendi bütçelerini oluşturması için maddi destek sağlamak.
-Sendika bünyesindeki tüm birimlerde kadınların yer almasına yönelik sayısal hedefler belirlemek.
-Sendikanın bütün etkinliklerinin karar mekanizması, organizasyonu ve uygulamasında kadınların yer almasını sağlamak.
-Buradaki hedef kadınların kongrelerde, yürütme ve karar mekanizmalarında, komitelerde, toplu pazarlıklarda, eğitim ve öğretim programlarında yer almasını sağlamak olmalıdır.
-Siyaset, danışma ve karar mekanizmalarında kadınların yer alması için, bu yerlere seçilmelerinin önü açılmalıdır. Örneğin, sendika seçimlerinde aynı görev için hem kadın hem de erkek aday gösterilmelidir.
-Kadın üyelere eşit haklar ve fırsatlar sağlanması, eşit davranışta bulunulması sendikanın temel politikası olmalı ve fiilen desteklenmelidir.
-Sendikal hayatın her alanında toplumsal cinsiyet boyutunu dikkate almak, örgütün tüm politika ve eylemlerinde, doğrudan, dolaylı ayrımcılığa dikkat etmek, kadınlarla erkekler arasında eşitliğin yerleşmesini teşvik etmek.
-Her iki cinsin çıkarlarının eşit düzeyde olmasını güvence altına almak.
Toplumsal cinsiyet ve eşitlik politikasının benimsenerek güçlendirilmesi için de yapılması gerekenler ayrıca belirtiliyor:
-Sendika tüzük ve yönergelerinde toplumsal eşitliği köstekleyen maddelerden ayıklanmalıdır.
-Kadınların iletişim ağlarının güçlendirilmesi de bu noktada çok önemli.
-Sendikal faaliyetlerde kadın etkisini arttırmak için ulusal ya da iş kolu temelinde faal sendikalı kadınların güncel bir listesini çıkarmak.
-Düzenli bilgilendirme bülteni yayımlamak.
-Kadınları sendikal sorunlar ve kadınlara özgü sorunlar hakkında bilgilendirmek.
-Öteki sendikalardaki kadın gruplarıyla kaynaştırmak amacıyla ortak projeler üretmek.
-Kadın iletişim ağını duyurmak için bildiri dağıtmak.
-Ancak sendikalar toplumsal cinsiyet eşitliğini ciddiye alıyorlarsa sendikal yapının her basamağında cinsiyet oranını gösteren bir izlek oluşturmalıdır ki bu konuda ilerleme olup olmadığı bilinebilsin.
Kadınların her anlamda sendikalara katılımı için yapılacak kampanyanın mutlaka bir planının olması gerekiyor. ICFTU kampanya deneyimine göre eylem planı hazırlanırken şu önerileri göz önüne almak gerekir:
-Örgütlenmesi gereken grubu belirleyin.
-Mümkünse işkolundaki kadın işçiler ve işveren hakkında bilgi toplayın.
-İşçiler için en çok ihtiyaç duyulan şeyin ne olduğunu öğrenin.
-Bir zaman çizelgesi hazırlayın. Görev paylaşımı yapın, görevlileri ve sorumlu oldukları işleri kaydedin.
-Toplantı ve konferanslara kaç kadın katılıyor, karar mekanizmaların yönetici kadrolarda kaç kadın var? Toplu pazarlık ve öteki sendikal delegasyonlarda görev alan kaç kadın bulunuyor? Sendikalı kadın oranı ne?
-Kampanya ekibini oluşturun. Farklı gruplardan kadın ve erkek eylemciler; ulusal ve yerel örgütlerden kadın sendika önderleri, gençlik örgütlerinden temsilciler, vb. Hem tecrübeli hem de yeni eylemcilerin bir araya gelmesine özen gösterin.
-Kampanyayı geliştirmek amacıyla bir toplantı düzenleyin. Strateji oluşturmak için belgelerden ve toplanan bilgilerden yararlanın. Toplantı sonunda kampanyayı yürütecek ekibi oluşturun. Kampanya ekibi çeşitli etkinliklerden sorumlu bir grubun eşgüdümünü sağlamakla görevlidir…
Kampanyanın birikim ve deneyimlerini bünyesinde toplayan söz konusu broşürde yer alan pratik sonuçlar elbetteki burada yazılanlarla sınırlı değil. Sendika ya da sendika dışındaki diğer kadın hareketlerine; her bir ülkeye, bölgeye, işkoluna ait özel bir perspektifin olabileceğini anlatması açısından bu kadarı sanırız yeterlidir.
Kaynak: “Kadınlara Sendikalar Sendikalara Kadınlar” Çeviren: Beril Eyüboğlu. Petrol-İş Sendikası Yayınları.