İşçi Sınıfının Kıyısında Küçük Sanayi İşçileri Üzerine Bir İnceleme (Arif Geniş)

Türkiye’de hem akademik hem de popüler düzlemlerde işçi sınıfı tasavvuru büyük ölçüde örgütlü işçi sınıfı kesimleriyle sınırlı kalmıştır. Bu tasavvur, bir yandan ücretli emeğin büyük işletmelerde toplanacağını uman modernleşmeci ideolojiden, diğer yandan da küçük işletmelerdeki ücretli emeğe atfedilen özelliklerden beslenmektedir. Ülke ve dünya ölçeğinde yaşanan gelişmeler küçük istihdam birimleriyle ilgili beklentileri yanlışlamaktadır. Sanayi ve hizmet sektörlerindeki yeni işbölümüyle birlikte ortalama işyeri ölçeği küçülmekte, geleneksel küçük işletmeler bu işbölümüne eklemlenerek nitelik değiştirmekte ve bu işletmelerde ücretli emeğin ağırlığı artmaktadır. Bir alan araştırmasına dayanan bu çalışma, küçük işletmelerdeki emek ilişkilerinin hala pre-kapitalist özellikler taşıdığı, bu işletmelerdeki işçilerin ücretli emeğe ancak yakın zamanlarda katıldıkları ve henüz olgunlaşmamış ücretli emek biçimlerini temsil ettikleri, yarı-proleter oldukları, yakın zamanlarda göç etkileri ve güçlü kırsal bağlantılara sahip oldukları şeklindeki alışılagelmiş kanaatlerin de en azından tartışmalı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu özellikler bakımından, küçük sanayi işçileriyle işçi sınıfının diğer kesimleri arasında keskin farklılıklar yoktur. Farklılık kendini öncelikle kolektif davranma imkanlarının yapısal olarak son derece kısıtlı olduğu işyeri ve emek piyasası düzlemlerinde göstermektedir. Buna eşlik eden ve işçi sınıfının hegemonik kesimleriyle bağlantıların zayıflığıyla derinleşen diğer olgu ise yeniden-üretim alanlarındaki kültürel ve siyasal yalıtılmışlıktır.