14 Ocak’ta Quintana Roo ilinin başkenti Chetumal’da Subcomandante Marcos 700 kişilik bir kalabalığa, “Buraya sizi ölüme veya öldürmeye davet etmeye gelmedik; sizi -savaşarak yaşamaya- artık tek başına değil beraberce yaşamağa çağırmak için geldik. Bu şekilde hiç bir kimse, 1 Ocak 1994’te olduğu gibi, yüzünü saklamak zorunda olmayacak” diye seslendi. Yıllardan beri Chiapas dışında ilk defa halkın karşısına çıkan asilerin maskeli sözcüsü coşkun bir kalabalığa “bir sürü küçük mücadeleden bir tek büyük mücadele” örgütlemek için başlatıkları “Öteki Kampanya”ı anlattı.

Kampanyanın 2 Temmuz seçimlerinden hemen önce sona ermesi planlanan birinci etabında Subcomandante Marcos, yahut “Delegado Zero” -Delege 0- (kampanyada kullandığı takma adı) Meksika’nın 31 iline ve federal bölgesine gidecek. Seçimden sonra bir kaç Zapatista lideri aynı anda Meksikanın değişik bölgelerine dağılıp Marcos’un bıraktığı yerden devam edecekler. Bu yılın birinci günü başlayan Öteki Kampanya’nın amacı Zapatistalar’ın Lacandon Ormanı Altıncı Deklarasyonu’nda belirtilen hedefleri yerine getirmek: “İnsan insana dinleyip konuşacağız… Meksika’nın sıradan ve alçakgönüllü insanlarıyla ve işittiklerimiz ve öğrendiklerimize göre, bizim gibi sıradan ve alçakgönüllü bu insanlarla beraber, ulusal bir mücadele planı yapacağız. Deklarasyonda, “Bu program kesinlikle solun bir programı, yani kapitalizme, neoliberazme karşı ve aynı zamanda meksika halkına adalet, demokrasi ve özgürlük getirecek bir program olacak” deniyor. Bildiride belirtilen hedefler arasında yeni bir anayasa ve yeni politik eylem yolları da yer alıyor.

Marcos Chiapas’tan ayrıldıktan sonra ilk olarak Yukatan yarımadasında Quintana Roo iline gitti. Quintana Roo toplumsal değişim arayışında olanların ve muhafazakarların eşit gücte olduğu, Öteki Kampanya’nın Meksika’da dolaşırken karşılaşacağı umut verici olayları ve güçlükleri temsil eden ufak bir evren. Diğer yanda, kampanyayı coşkunlukla benimseyen, Marcos’un “asi Meksika” diye adlandırdığı bir yer. Ama Marcos’a anlatılan olayların açıkça gösterdiği gibi burası aynı zamanda yolsuzluğun, baskının, Zapatistalara katılmak isteyenleri susturmak veya satın almak için kurulu düzeni olan köklü siyasi partilerin yerleşik olduğu Meksika.

Tarihsel olarak Yukatan yarımadası Meksika cumhuriyetinin en huzursuz, dikkafalı bölgelerinden biri. Bölgenin yerli halkı Mayalar İspanya’nın bölgeyi sömürgeleştirme çabalarına şiddetle karşı çıktı ve Meksika hükümeti de ancak 20. yüzyılda Maya isyanını bastırıp bölgeyi kontrol altına alabildi. 1975 yılında Quintana Roo’nun il yapıldığından beri, Kurumsal Devrimci Parti (PRI) burada kontrolü elinde tutan parti.

Playa del Carmen’de Colosio mahallesinde bir kadın vurgulamak için boynunu öne atarak, “Ben bir priistayım (PRI partili)” dedi. “Annem, babam, büyükbabalarım priista idi, ben de çocukluğumdan beri priistayım. Hala dinimmiş gibi priistaya bağlıyım.” Zapatistalar’ın “yeni bir tür politika” yaratma önerisi hakkında ne düşündüğü sorusunu, “Pek bilemiyorum, insan zamanla, iyi veya kötü, polikanın ne olduğuna alışıyor”, diye cevaplandırdı. Meksika’nın her köşesinde olduğu gibi, Colosio’da da politika klientalizm (yandaşçılık) ekseninde şekilleniyor.

Mahalle 1994’te o zamanki PRI partili, şu anda uyuşturucu kaçakçılığı suçlaması ile tutuklu bulunan Vali Mario Villanueva’nın desteklediği toprak işgali sonucu kuruldu. Villenueva’dan sonra gelenler verilen yasal tapu ve altyapı sözünü yerine getirmedi. Birkaç haneye arazi tapusu verildi ama birçoğu sonu gelmeyen yasal çıkmaz ve evlerinden atılma tehlikesiyle karşı karşıya. Birkaç olayda resmi görevliler araziye el koymak için zengin inşaatçılarla gizliçe anlaştı. Durum seçim zamanları çok değişik: arazi tapuları mucize gibi ortaya çıkıyor, elektrik, su ve kanalizasyon bağlantıları yapılıyor.

Kenti dolaştığı süre boyunca, Marcos hiç bıkmadan bütün konuşmalarında Meksika’nın ana siyasi partilerini kıyasıya eleştirdi. Colosio Futbol Stadyumunda yaptığı konuşmada PRI’nin 70 yılda yaptığını, Cumhurbaşkanı Vicente Fox’un partisi Ulusal Hareket Partisi’nin (PAN) altı yılda yaptığını anlattı: “ülkenin satışı, Meksika’nın saygınlığının yok edilmesi ve tarihimizin, toprağımızın ve insanlarımızın yabancılara utanç verici teslimi.” Cumhurbaşkanı adayları ve diğer büyük partiler hakkında da aynı derecede sert ve kırıcıydı: “Öteki büyük partiler de PAN gibi: Adı Roberto Madrazo Pintado olan PRI’nin utanmaz hırsız suçlusundan PRI’nin benzeri ama renkleri değişik olan Demokratik Devrim Partisi’nin -PDR’ın (merkez-sol olan PRD’nin kullandığı siyah ve sarı renkler) Andres Manuel Lopez Obrador’una kadar hepsi.”

Marcos gelmeden önce Mayalı öğretmen Genoveva Batun, Marcos’un ziyaretinin canlılık, hareket yaratacağını umuyordu: “Bugünkü politikanın nasıl işlediğine bakarsak, yerli halk hiçbir şeye bulaşmıyor çünkü bulaşmak kesin ölüm demek. Eğer işlere karışmaya kalkarsak hükümet bizi yok sayıyor. Sanki biz hiç yokmuşuz gibi. Ama Zapatistaların desteği ve yerli halkı kalkındıracak bir sistemi var”.

Batun, “Zapatistaların savaşı haklı bir savaş. Yerli halk olarak hakları için, davaları için politika [politika olarak çevirdiğimiz kelime, makalenin orijinalinde politics olarak geçmektedir; politics politika anlamına geldiği gibi aynı zamanda siyasi entrika anlamındadır. Makalenin genelinden de anlaşılacağı gibi burada “politika”dan kasıt, yozlaşmış parlamenter siyasettir; ç.n.] dışı destek sağlamak için savaşıyorlar.” Zapatista ziyaretinden beklentisinin ne olduğu sorusuna da şu yanıtı verdi, “Eğer politik yaşama katılacaksak, öncelikle sesimizin işitilmesi gerek, eğer bizi dinlemezlerse hiçbir şey değişmez.”

Marcos halkı bol bol dinleme olanağını buldu. Tipik bir günde, önce Altıncı Deklarasyon’un yandaşlarıyla, sonra daha kalabalık bir “sempatizan” grubuyla ve akşamüstü halkla toplatılar yaptı. Bu toplantılarda tekrar tekrar tartışılan konular yerel arazi anlaşmazlıkları ve bu çatışmalar etrafında dönen siyasi parti entrikalarıydı.

Delegado Zero ile ilk konuşanlar yandaşlar Chetumal yakınlarında küçük bir çiftlik topluluğu olan Nicolas Bravo’dan iki köylüydü. Ejido’dan (komünal topraklar) daha çok kişinin gelmesi bekleniyordu ama o sabah katılımı engellemek için PRI’nin yolladığı kamyonlar köye gelip yiyecek, giyecek ve despensas (para yardımı/sadaka) dağıtmağa başladı. Marcos’la yüz yüze konuşmağa ve ejido halkının karşı karşıya olduğu sorunları anlatmaya iki yaşlı köylü geldi.

İki köylüden daha genç olanı konuşmaya başladı, “Beni kaygılandıran Anayasa’nın 27. maddesi ve tarım reformu konusu. Burada, Quintana Roo’da bir çok ejidos PROCEDE’ye (hükümetin ortak mal toprağı özelleştirme programı) katılıp katılmama konusunu tartışıyor ve yerli halktan birçoğu katılmak istemiyor. Ejidolar’ın bir kısmı da hükümetin önerisini kabul etmiyor. Benim sormak istediğim: Bu proje bizim toplumu nasıl etkileyecek?”

Marcos’un yanıtı, “(Eski başkan) Salinas’ın başlattığı ve daha sonra Zedillo ve Fox tarafından devam ettirilen reform ile devlet ejidoları satılabilir ve satın alınabilir mal türüne çevirerek ortak toprak mülkiyetini sona erdiriyor. Ve böylece köylüyü kendi özel toprağı dışında topraksız bırakarak yoksullaştıran ekonomik saldırı başlıyor. Reform alıp satmayı serbest bırakıyor ama köylüler yoksul ve satın alacak güçleri yok. Tek seçenekleri satmak. Onlar da satıyor.”

PROCEDE üstüne tartışma yirmi dakikadan fazla sürdü. İki köylü soru sordu ve Delegado’nun yanıtlarını kafaları ile onaylayarak dinledi. Toplumları ne zaman siyasi partilerden bağımsız olarak bir iş yapmağa kalktıysa hükümetin nasıl üstlerine çullandığını yahut bağış dağıttığını anlattılar.

“Sen Marquitos musun?” diye sordu daha yaşlı bir başka köylü. Zapatista evet diye yanıtladı. Yaşlı köylü konuşmaya başladı, “30 yıldır mücadele ediyoruz ve artık yorulduk. Kimse bize yardım etmiyor.” Hangi hükümet başta olursa olsun, kendi toplumu hep umutsuzluk ve yoksulluk batağına saplanmış kalıyor diye sızlandı. Yıllar boyu toplumunu oy avcılığı ile aldatan politikacılardan bahsederken daha da sinirlendi ve cebinden çıkardığı politikacıların küçük boy slogan kartlarını masanın üstüne atmağa başladı.

Sempatizanlarla olan toplantıda konu yine toprak çatışmasıydı; bu sefer Chetumal enternasyonal hava alanının büyütülmesi. 1940’lı yıllarda hükümet Chetumal ejido’suna ait 229 hektarlık bir toprak parçasına hava alanı inşa etmek üzere, yasalara aykırı olarak el koydu ve toprağı işleyenleri sürdü. O zamandan beri köylüler kendilerine tazminat ödenmesini istiyor. Hükümet el konan toprağın bedelini ödemediği gibi, şimdi de alanı çevreleyen yerleşim bölgesinden daha fazla toprak almayı planlıyor. Ve yine yasal yollara aldırmadan bölgede oturanları göstermelik bir bedele razı olmaya zorluyor.

Chetumal hava alanının genişletilmesi Plan Puebla-Panama (PPP) yardımıyla -Dünya Bankasının finanse ettiği Orta Amerika ve Güney Meksika için bir girişim- yapılıyor. Hava alanının büyütülmesinin PPP planının bir parçası olması köylülerin tazminat istemlerinde daha kararlı olmalarına yol açtı. Chetumal ejido’sundan temsilci olarak Marcos’la konuşmaya gelen Alvaro Marrufo, “Puebla-Panama Planı ülkemizde birkaç yabancının çıkarının ne olduğunun tanımından başka bir şey değil” dedi. “Toprağımıza açıkça el koyma girişimi” diye sözüne devam eden Maruffo, “bu toprak parçası, yasal olarak bizim, ‘ejidatarios’ların (toprağın ortak sahibi köylüler) hakkını korumakla yükümlü devlet tarafından yasalara aykırı olarak ticarileştiriliyor” dedi.

Chetumal’ın kuzeyinde kıyı şehri Mahahual’de benzeri bir sorunla karşı karşıya olan aileler turistik siteleri geliştirmek için topraklarına göz diken inşaatçılara karşı birleşti. Kıyıda bir parça arazi gözlerinin önünde eski PRI’li vali Joaquin Hendrick’le (daha öncede inşaatçılarla anlaşıp bölgeye yerleşenlerin topraklarını ellerinden alan vali) ilişkisi olan zengin inşaatçı Isaac Hamui Abadi’ye satıldı. Abadi Mahahaul’da oturanların plaja geçmelerini önlemek için arsanın etrafını duvarla çevrelemiş bile.

Topluluğun liderlerinden biri, Sergio Carvajal, sorunu çözümlemek için yetkililere yazdığı mektup destesini ve gelen bir kaç olumsuz yanıtı Marcos’a verdi. Mektupların birinde Carvajal arazi kapma yarışına karşı çıkanlara karşı başlatılan şiddet ve yıldırma kampanyasını kınıyordu.Toplantıya katılanlara hitap eden Carvajal, yerel mücadele edenlerin diğer gruplarla ve bütün dünya ile iletişim ve haberleşme yolları bulup, “hükümetin sırtımıza yüklediği zorunlu önleme ve adaletsizlik” hakkında uyarma gerektiğini söyledi.

Masada oturan gazetecilere ve Marcos’a bakarak “Siz hepiniz buradan gittikten sonra” diye sözüne devam etti, “basın gittikten sonra, toplantı sona erince, herkez evine dönünce hükümetin, politikacıların ve onlarla gizlice anlaşanların baskısı altında ezilenler biz olacağız.”

En son Marcos konuştu. Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu’nun (EZLN) görevinin Quintana Roo’daki mücadeleler ile diğer bölgelerdeki mücadeleler arasında köprü kurmak olduğunu ve şu anda var olan bir grup yerel örgütçünün toplantılara devam edeceğini ve kısa bir zamanda kurulacak olan web sitesi ile Öteki Kampanya ve ona katılanlar arasında devamlı iletişim sağlanacağını açıkladı ve “Şu anda hepimizin korkuları var ve bu korkular kişisel ve dağınık ama bizim korkularımız başkalarının korkularıyla birleşince, cesarete döner. EZLN’de bize olduğu gibi” dedi.

Quintana Roo turunun sonuna doğru Marcos Zapatista gezisini özetledi: “Bölgenizde geçirdiğimiz birkaç günde gördüğümüz kararlı, onurlu bir mücadele. Hükümetle uzlaşma ve uyum isteği yok. Önerimiz ve istediğimiz bu örgütlü kararlılığın ve onurun sadece Quintana Roo’da değil, bütün Meksika’da bilinmesi, sesinizin sesimizle birleşmesi ve bir tek ses; solun bir hareketi olması.

Bütün olasılıklara karşın – kendi ifadeleri ile- “savaşan sıradan ve alçakgönüllü insanları” dinleyerek ve onlardan öğrenerek Meksika’nın radikal bir değişimini gerçekleştirmeyi önermek için, Zapatistalar bir kere daha Chiapas ormanlarından dışarı çıktı. Bu değişimin stratejisi ve nasıl olacağı örgütlenmenin devam edeceği gelecek aylarda belirlenecek. Hareketleri daha yeni başladı. Marcos’un dinleyicilere hatırlattığı gibi, “ama biz daha şimdiden kazanacağımızı biliyoruz. Biraz zaman alabilir ama kazanacağız.” Eğer Marcos haklıysa, zafer 1 Ocak 1994’te olduğu gibi bir anda bütün dünyada gürültü kopararak olmayacak. Bugünün dünyasında, Zapatistaların da gösterdiği gibi, zafer bir tek kesin olayla kazanılmıyor ama bir sürü küçük kazançlarla elde ediliyor.

NACLA, Mart-Nisan 2006

[Emine Kunter tarafından Latinbilgi.Net için çevrilmiştir.]